Συχνές ερωτήσεις – FAQs

Ερωτήσεις

  1. Μια γρήγορη εισαγωγή στο πρόγραμμα πρόληψης και θεραπείας καρδιοπαθειών και άλλων χρονίων νοσημάτων
  2. Ποια τα χαρακτηριστικά της διατροφής;
  3. Πώς προέκυψε αυτό το πρόγραμμα;
  4. Είναι το πρόγραμμα αυτό άσκηση εναλλακτικής ιατρικής;
  5. Σε ποιους απευθύνεται;
  6. Ιδιαίτερα κατάλληλοι υποψήφιοι για το πρόγραμμα αυτό
  7. Μα πώς εξηγείται η διατροφή να έχει τόσο μεγάλη σχέση με την υγεία μας;
  8. Ποια η σχέση των phytates που βρίσκονται στα πλήρη δημητριακά με την υγεία και μήπως πρέπει να τα αποφεύγουμε;

Απαντήσεις

1. Μία γρήγορη εισαγωγή στο πρόγραμμα πρόληψης και θεραπείας καρδιοπαθειών και άλλων χρονίων νοσημάτων.

Το πρόγραμμα πρόληψης και θεραπείας που παρέχουμε στο Καρδιολογικό Ιατρείο είναι το πρώτο στο είδος του στην Ελλάδα (και από όσο γνωρίζουμε και σε όλην την Ευρώπη) ολοκληρωμένο πρόγραμμα προαγωγής της υγείας και πρόληψης και αντιμετώπισης των πιο συχνών και θανατηφόρων χρονίων νοσημάτων μέσω της αλλαγής στον τρόπο ζωής (lifestyle) με προεξάρχουσα την αλλαγή στην διατροφή. Παράλληλα ενθαρρύνεται η διακοπή του καπνίσματος, η συστηματική άσκηση, και (μέσω των παραπάνω) ο έλεγχος του σωματικού βάρους. Επίσης δίδεται έμφαση και στους υπόλοιπους γνωστούς παράγοντες καλής υγείας (και στην “έξυπνη” διαχείρισή τους) όπως είναι ο ύπνος, το άγχος/stress, και η ικανοποίηση/ευτυχία από την ζωή μας. Τέτοιου είδους ιατρεία και κλινικές υπάρχουν εδώ και κάποιον καιρό στην Αμερική αλλά όχι ακόμη στην Ευρώπη. Μάλιστα στην Αμερική έχει εδώ και λίγα χρόνια ιδρυθεί και το Αμερικάνικο Κολλέγιο της  σχετικής με τον τρόπο ζωής Ιατρικής (ή ελληνιστί Lifestyle Medicine)

Κλινικές έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα που ακολουθούν μία υγιεινή διατροφή, ασκούνται, έχουν φυσιολογικό βάρος και δεν καπνίζουν έχουν 80% μικρότερο κίνδυνο για χρόνιες νόσους όπως καρδιαγγειακές νόσους, 90% μικρότερο κίνδυνο για διαβήτη, και 40% μικρότερο κίνδυνο για καρκίνο (Ford ES, et al. Arch Intern Med. 2009 Aug 10;169(15):1355-62.). Άρα, επί της ουσίας ξέρουμε ότι βελτιώνοντας τρία χαρακτηριστικά (το βάρος ακολουθεί από την διατροφή και την άσκηση) του τρόπου ζωής μας μπορούμε να βελτιώσουμε την υγεία μας περισσότερο από οποιαδήποτε γνωστή φαρμακευτική ή άλλη ιατρική παρέμβαση.

Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην υγιεινή διατροφή για δύο λόγους: Πρώτον γιατί ο ρόλος της στην προάσπιση της υγείας όπως και στην πρόληψη και αντιμετώπιση των χρονίων νοσημάτων είναι σημαντικός. Δεύτερον, και ίσως κυριότερο, διότι ενώ για το βάρος, την άσκηση, το κάπνισμα τα πράγματα είναι ξεκάθαρα στο τι σημαίνουν στην πράξη, στην διατροφή αντίθετα επικρατεί τεράστια σύγχυση στον απλό κόσμο αλλά και στην ιατρική κοινότητα για το τι σημαίνει μία υγιεινή διατροφή. Η σύγχυση αυτή αποτελεί τεράστιο εμπόδιο στην προσπάθεια ενθουσιωδών ανθρώπων να βελτιώσουν την υγεία την δική τους και της οικογένειάς τους. Η μείωση αυτής της σύγχυσης μέσω της ενημέρωσης και εκπαίδευσης είναι ο βασικός μας στόχος, προκειμένου όποιος το επιθυμεί να έχει πρόσβαση στα βασικά εργαλεία που θα χρειαστεί για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του και να αυξήσει το προσδόκιμο αυτής. [Επιστροφή στην αρχή]

2. Ποια τα χαρακτηριστικά της διατροφής;

Η διατροφή που προτείνουμε έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

  • Φυτοφαγική, δηλ. αποφυγή κατανάλωσης ζωικών προϊόντων όπως κρέας, γαλακτοκομικά, ψάρια.
  • Πλήρεις τροφές (whole foods), δηλ. όσο πιο κοντά στην φυσική τους μορφή (π.χ. δημητριακά ολικής αλέσεως έναντι αποφλοιωμένων) και με την μικρότερη δυνατή επεξεργασία.
  • Χαμηλή σε λιπαρά, δηλ. μείωση της προσθήκης φυτικών λιπών.

Έμμεσα οι παραπάνω επιλογές κάνουν την δίαιτα αυτή πτωχή σε νάτριο (αλάτι), σε απλά σάκχαρα, σε κορεσμένο λίπος, σε χοληστερόλη, σε αντιβιοτικά, σε ορμόνες, και σε χημικά και πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, αντιοξειδωτικά, φυτοχημικά, κ.ά.. Οι βασικές ομάδες τροφών είναι τα όσπρια, τα δημητριακά, τα λαχανικά, τα φρούτα, και οι ξηροί καρποί. Οι τροφές αυτές επιτρέπονται (σε γενικές γραμμές) σε απεριόριστες ποσότητες. Δεν μετράμε ούτε ποσότητες ούτε θερμίδες. Αυτή είναι μία από τις βασικές διαφορές με άλλα διατροφικά σχήματα/δίαιτες οι οποίες στηρίζονται στο μέτρημα ποσοτήτων και θερμίδων με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να πρέπει να κάνει κάτι αφύσικο για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, δηλ. να πεινάει.

Η διατροφή αυτή είναι γνωστή ως whole-food plant-based diet. Ο λόγος που ενθαρρύνουμε αυτήν την διατροφή είναι γιατί είναι πολύ καλά μελετημένη σε επίπεδο πληθυσμού (observational ή population studies) και σε κλινικές μελέτες παρέμβασης (interventional clinical trials) με τα ευνοϊκότερα αποτελέσματα στην υγεία σε σχέση με άλλα διατροφικά σχήματα, αλλά και γιατί τα βασικά στοιχεία που περιέχει (π.χ. πλήρεις τροφές, φυτικές ίνες, αντιοξειδωτικά κ.ά.) έχουν κι αυτά μελετηθεί με πολύ ευνοϊκά αποτελέσματα, ενώ αντίστοιχα αυτά που αποκλείει (π.χ. κορεσμένα λίπη, ζωική πρωτεΐνη, επεξεργασμένα τρόφιμα) έχουν φανεί ότι είναι επιβλαβή. Με λίγα λόγια δεν υπάρχει τίποτα στην διατροφή αυτή για το οποίο να υπάρχει έστω και ένδειξη ότι μπορεί να είναι επιβλαβές στην υγεία και αντίστοιχα τίποτα στις τροφές που αποκλείει που μπορεί να είναι υγιεινό και δεν μπορείς να το βρεις από τις ήδη υπάρχουσες επιλογές. Το αποτέλεσμα είναι μία διατροφή η οποία έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στην υγεία μας που μόλις σχετικά πρόσφατα έχουμε αρχίσει να ανακαλύπτουμε. [Επιστροφή στην αρχή]

3. Πώς προέκυψε αυτό το πρόγραμμα;

Με δυο κουβέντες, γιατί δουλεύει.

Το πρότυπο πρόγραμμα πρόληψης και θεραπείας είναι το απαύγασμα πολυετούς ιατρικής εκπαίδευσης του Κωστή Τσαρπαλή σε υψηλού κύρους Πανεπιστήμια και Νοσοκομεία (δείτε πιο λεπτομερώς την ενότητα του βιογραφικού). Κίνητρο μας είναι η ουσιαστική βελτίωση της ποιότητας ζωής και η σημαντική (όχι απλά στατιστικά σημαντική) αύξηση του προσδόκιμου ζωής (καλύτερη, μακρύτερη ζωή). Το κυριότερο εργαλείο μας είναι η άσκηση της ιατρικής μέσω αποδείξεων (evidence based medicine). Στηριζόμενοι στα αποτελέσματα ερευνητικών μελετών, μετά από συγκεντρωμένη μελέτη και με ώριμη και καθαρή σκέψη αποφασίσαμε πως ήρθε η ώρα για την πιο αποτελεσματική εφαρμογή αυτών από το σημείο της πρόληψης (πριν το άτομο αναπτύξει νόσο) και του προσυμπτωματικού ελέγχου (πριν το άτομο αναπτύξει συμπτώματα από την νόσο), μέχρι το σημείο της θεραπευτικής αντιμετώπισης (αφού το άτομο αναπτύξει πλέον κλινικά την νόσο).

Κι αυτή μας η απόφαση πέραν του ότι αποτελεί κατά κάποιον τρόπο ένα δεοντολογικό κάλεσμα (once you know something you can not pretend you do not) στηρίζεται επιπλέον σε αποτελέσματα μελετών που έχουν δείξει ότι η εκπαίδευση γύρω στα θέματα υγείας όπως η διατροφή μπορεί να έχει πολύ ευνοϊκά αποτελέσματα κι ότι αυτά είναι ανάλογα της έντασης της εκπαίδευσης (ann intern med 7 december 2010, 153(11):736-750). Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί μία πρόταση κατά την διάρκεια μίας ιατρικής εξέτασης αλλά πρέπει να γίνεται οργανωμένα και με αφιέρωση χρόνου. Κι αν σε αυτό συμπληρώσουμε τα αποτελέσματα μελετών (Sandro Galea, Melissa Tracy, Katherine J. Hoggatt, Charles DiMaggio, and Adam Karpati. Estimated Deaths Attributable to Social Factors in the United States. American Journal of Public Health: August 2011, Vol. 101, No. 8, pp. 1456-1465) που βρήκαν ότι η χαμηλή εκπαίδευση είναι ο κοινωνικός παράγοντας εκείνος που έμμεσα οδηγεί στους περισσότερους θανάτους στις ΗΠΑ από κάθε άλλον που μελετήθηκε (περισσότερους κι από την χαμηλή τάξη ή το χαμηλό εισόδημα), τότε ίσως γίνεται κατανοητό γιατί δίνουμε τόση έμφαση στο θέμα της εκπαίδευσης γύρω από την διατροφή ως παρέμβαση υγείας. Με λίγα λόγια η απόφασή μας ελήφθη γιατί θα ήταν αντίθετο με τον ιατρικό μας όρκο να μην το προχωρήσουμε αλλά και γιατί πέρα από τα εμπειρικά/σποραδικά στοιχεία πλέον υπάρχουν και επιστημονικά στοιχεία για το ότι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής μέσω της εκπαίδευσης και διευκόλυνσης της υιοθέτησής τους μπορούν να είναι εντυπωσιακά αποτελεσματικές.

Αυτά τα σtοιχεία σε συνδυασμό με τα εντυπωσιακά αποτελέσματα στις διατροφικές μελέτες μίας πλήρους φυτοφαγικής διατροφής (whole-food plant-based diet) όπως οι μελέτες των Drs Ornish και Esselstyn (αυτόνομα ο ένας από τον άλλον) έχουν δημιουργήσει τον οδικό χάρτη για την Ιατρική και την Καρδιολογία του 21ου αιώνα. Και μπορεί η πρόοδος να είναι βραδεία η κατεύθυνση πάντως είναι η σωστή.

Έτσι, στην πρόληψη όπου γνωρίζουμε πως ο ρόλος των φαρμάκων είναι περιορισμένος, εστιάζουμε στους γνωστούς και πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου των οποίων η τροποποίηση έχει μετρήσιμα οφέλη για το άτομο. Ο απλός κόσμος νομίζει εσφαλμένα ότι πρόληψη είναι η τακτική εξέταση (κλινική, βιοχημική, απεικονιστική) προκειμένου να διαγνωσθεί μία παθολογική κατάσταση πρώιμα. Αυτό ονομάζεται προσυμπτωματικός έλεγχος (screening) με στόχο την πρώιμη διάγνωση. Πρόληψη είναι η υιοθέτηση εκείνων των αλλαγών που θα μειώσουν την πιθανότητα να αναπτυχθεί εκείνη η παθολογική κατάσταση. Δεν πρέπει να συγχέουμε την πρόληψη με τον προσυμπτωματικό έλεγχο. Η πρόληψη έχει μόνο θετικά να προσφέρει διότι στηρίζεται στην ενημέρωση και ενδυνάμωση των ατόμων στην προσπάθεια προαγωγής της υγείας. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος αντιθέτως μπορεί να είναι επωφελής, μπορεί και όχι. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η αξιοπιστία των διαγνωστικών εξετάσεων, η αποτελεσματικότητα και ασφάλεια της αντιμετώπισης της νόσου άπαξ και γίνει η διάγνωση, το κόστος ενός τέτοιου προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου κ.ά.. Έτσι όσον αφορά στον προσυμπτωματικό έλεγχο ενθαρρύνουμε την χρήση του εκεί που έχουμε βάσιμα στοιχεία ότι είναι επωφελής, ενώ δεν κάνουμε το ίδιο εκεί όπου τέτοια στοιχεία δεν υπάρχουν.

Τέλος, στην αντιμετώπιση της νόσου χρησιμοποιούμε πάλι όλα τα εργαλεία της σύγχρονης ιατρικής για να απολαύσουμε τα μέγιστα οφέλη. Έτσι αναβαθμίζουμε την ‘συντηρητική’ θεραπεία στην θεραπευτική μας θεμέλιο λίθο και εκεί ερχόμαστε να κτίσουμε επιπλέον με την χρήση της φαρμακευτικής και επεμβατικής αντιμετώπισης. Η διαφορά στην αντιμετώπιση είναι ουσιαστική με τους ασθενείς να γίνονται πραγματικά συνδιαμορφωτές της αγωγής τους και στο τέλος της ημέρας με πολύ καλύτερα αποτελέσματα για το κάθε άτομο στην ποιότητα και το προσδόκιμο ζωής του. [Επιστροφή στην αρχή]

4. Είναι το πρόγραμμα αυτό άσκηση εναλλακτικής ιατρικής;

Κάθε άλλο.

Ο όρος εναλλακτική Ιατρική συνήθως αναφέρεται σε παρεμβάσεις παραδοσιακές ή νεότερες οι οποίες δεν έχουν μελετηθεί μέσω κλινικής έρευνας. Η κλασσική Ιατρική αντίθετα βασίζεται ως επί το πλείστον στην εφαρμογή παρεμβάσεων οι οποίες έχει φανεί ότι είναι επωφελείς μέσω τυχαιοποιημένων κλινικών μελετών. Όπου δεν υπάρχουν ή δεν είναι εφικτές τέτοιες κλινικές μελέτες η κλασσική ιατρική επαφίεται σε άλλες αλλά λιγότερο αξιόπιστες μελέτες (μελέτες παρατήρησης) κι αν κι αυτές εκλείπουν τότε στην άποψη των λεγόμενων αυθεντιών (authorities, experts, opinion leaders) δηλ. των θεωρούμενων πιο ειδικών και έμπειρων ανά κλάδο.

Εμείς, στο πρόγραμμα αυτό ακολουθούμε την κλασσική ιατρική με κυριότερο χαρακτηριστικό αυτής την βασιζομένη σε αποδείξεις ιατρική (evidence based medicine). Κάθε προτεινόμενη παρέμβαση/αλλαγή στηρίζεται πάνω σε σχετική ιατρική έρευνα δημοσιευμένη σε ιατρικά περιοδικά με κριτές (peer reviewed journals). Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποιούμε (και ενθαρρύνουμε) όλα τα εργαλεία που προσφέρει η κλασσική ιατρική, δηλ. την συντηρητική, την φαρμακευτική, και την χειρουργική θεραπεία (ή συνδυασμούς αυτών κατά περίπτωση) προκειμένου να επιτύχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα για τον ασθενή. Η διαφορά είναι στην έμφαση καθώς προσπαθούμε να πάρουμε τα μέγιστα οφέλη από την συντηρητική θεραπεία (δηλ. με αλλαγές στον τρόπο ζωής) πετυχαίνοντας έτσι δύο στόχους. Πρώτον τα αποτελέσματα στην υγεία είναι σαφώς ευνοϊκότερα και δεύτερον αυτό επιτυγχάνεται με μικρότερη κατά μέσο όρο χρήση φάρμακων και επεμβάσεων, που μεταφράζεται σε λιγότερες παρενέργειες και επιπλοκές και φθηνότερη αντιμετώπιση (για τον ασθενή και το ασφαλιστικό ταμείο). [Επιστροφή στην αρχή]

5. Σε ποιους απευθύνεται;

Πρακτικά σε όλους.

Η εκπαίδευση για την υιοθέτηση υγιεινών επιλογών ως τρόπου ζωής είναι κάτι τόσο σημαντικό που θα έπρεπε να γίνεται υποχρεωτικά και υπεύθυνα από την ίδια την πολιτεία ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο. Επειδή όμως στην πράξη αυτό ακόμη μοιάζει ουτοπικό, ο περισσότερος κόσμος κάνει λανθασμένες επιλογές όχι συνειδητά αλλά λόγω μειωμένης ή ακόμη χειρότερα στρεβλής ενημέρωσης.

Στο ιατρείο για το Πρότυπο Πρόγραμμα Πρόληψης μπορούν να έρθουν άτομα όλων των ηλικιών τα οποία επιθυμούν να βελτιώσουν την διατροφή τους και τον συνολικό τρόπο ζωής τους προκειμένου να απολαύσουν μία πιο γεμάτη και μακρύτερη ζωή. Η διατροφή που χρησιμοποιούμε ενδείκνυται για όλα τα στάδια της ζωής (από έμβρυα μέσω της μαμάς τους μέχρι τα βαθιά γεράματα) και για όλες τις καταστάσεις υγείας (από αθλητές μέχρι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια ή καρκίνο με κατά περίπτωση διαφοροποιήσεις φυσικά) σύμφωνα πλέον και με την Αμερικανική Διατροφική Ένωση.

Ειδικά για ανθρώπους που έχουν ήδη κάποιο γνωστό πρόβλημα υγείας ισχύουν τα εξής: Παρέχουμε την πλήρη ιατρική παρακολούθηση σε άτομα με Καρδιολογικά προβλήματα καθότι ο Κωστής Τσαρπαλής είναι ειδικευμένος Καρδιολόγος. Στους υπόλοιπους ασθενείς παρέχουμε την ενημέρωση και εκπαίδευση για την αλλαγή στον τρόπο διατροφής και επιθυμούμε οι ασθενείς να συνεχίζουν να παρακολουθούνται ιατρικά από τον ιατρό τους. Με χαρά μπορούμε να έρθουμε σε επικοινωνία με τον ιατρό για να του εξηγήσουμε τί αλλαγές πρόκειται να κάνετε και τί μπορεί να περιμένει. Αυτό είναι σημαντικό γιατί συχνά η βελτίωση στην διατροφή οδηγεί σε μειωμένη ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή, οπότε καλό είναι να είναι κανείς προετοιμασμένος για πιθανές τέτοιες τροποποιήσεις που θα χρειαστούν. [Επιστροφή στην αρχή]

6. Ιδιαίτερα κατάλληλοι υποψήφιοι για το πρόγραμμα αυτό.

Άτομα με συγκεκριμένα χρόνια προβλήματα υγείας που μπορούν να περιμένουν ιδιαίτερα ευεργετικά αποτελέσματα είναι άτομα που έχουν κάποιο/α από τα παρακάτω:

  • Υπέρταση
  • Δυσλιπιδαιμία και ειδικά οι βαρύτερες μορφές όπως οικογενής υπερχοληστερολαιμία όπου η συγκεκριμένη διατροφή είναι σχεδόν επιβεβλημένη για όλην την οικογένεια αν είναι να μειώσει κανείς πραγματικά σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νόσων.
  • Διαβήτης
  • Μεταβολικό σύνδρομο / αντίσταση στην ινσουλίνη / προδιαβήτης
  • Παχυσαρκία
  • Αθηροσκλήρυνση με όλες τις μορφές της όπως
    • Στεφανιαία νόσος (βλ. στηθάγχη σταθερή / ασταθής, έμφραγμα του μυοκαρδίου, ισχαιμική μυοκαρδιοπάθεια / καρδιακή ανεπάρκεια)
    • Αγγειακό εγκεφαλικό (βλ. αθηρωμάτωση καρωτίδων, θρομβοεμβολικά επεισόδια, ακόμη και αιμορραγικά)
    • Περιφερική αγγειοπάθεια (βλ. διαλείπουσα χωλότητα, ψυχρά άκρα, έλκη κ.ά.)
  • Αρρυθμίες όπως κολπική μαρμαρυγή ή ως μέρος δυσαυτονομιών
  • Οικογενειακό ιστορικό καρκίνων που έχουν γνωστή διατροφική συσχέτιση όπως του προστάτη, του μαστού, του εντέρου
  • Αυτοάνοσες, εκφυλιστικές νόσοι, νόσοι του συνδετικού ιστού κ.ά..

Όπως γίνεται προφανές σχεδόν όλες οι καρδιακές νόσοι και οι παράγοντες κινδύνου τους μπορούν να βελτιωθούν με την υιοθέτηση των προτεινόμενων αλλαγών στον τρόπο ζωής.

Πρέπει να τονιστεί ότι τα αποτελέσματα που μπορεί να περιμένει κάποιος που ανήκει σε κάποια από τις παραπάνω κατηγορίες είναι εντυπωσιακά αλλά συγχρόνως και λίγο γνωστά από τους κλινικούς ιατρούς που δεν ασχολούνται επαγγελματικά με το θέμα της διατροφής με αποτέλεσμα να υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μην πέσετε ποτέ πάνω σε αυτήν την πληροφορία αλλού, η οποία συμπυκνώνεται στο ότι η αντιμετώπιση των παραπάνω με την αλλαγή στην διατροφή (σε συνδυασμό με φάρμακα όπου αυτό είναι αναγκαίο) καταλήγει σε δραματικά καλύτερα αποτελέσματα στην υγεία σε σχέση με την χρήση μόνο των φαρμάκων. Μάλιστα σε πολλές μελέτες έχει φανεί ότι το όφελος μπορεί να φτάσει ακόμη και στην υποστροφή της νόσου κάτι που στις παραπάνω καταστάσεις δεν έχει περιγραφεί ποτέ με την χρήση των φαρμάκων μόνο.

Με λίγα λόγια το πρόγραμμα αυτό που προσφέρουμε είναι το πιο αποτελεσματικό απ’ όσο γνωρίζουμε με βάση τα επιστημονικα δεδομένα τόσο όσον αφορά στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση των πιο συχνών χρονίων νοσημάτων. Συνεπώς όποιος έχει κίνητρο να κάνει το καλύτερο που μπορεί για την υγεία του, έχει τα μέγιατα να κερδίσει από την υπηρεσία μας αυτή. [Επιστροφή στην αρχή]

7. Μα πώς εξηγείται η διατροφή να έχει τόσο μεγάλη σχέση με την υγεία μας;

Δείτε για αυτό το πιο εκτενές μου άρθρο: Διατροφή και υγεία: ο ελέφαντας στο (εξεταστικό) δωμάτιο.

8. Ποια η σχέση των phytates που βρίσκονται στα πλήρη δημητριακά με την υγεία και μήπως πρέπει να τα αποφεύγουμε;

Δείτε το άρθρο μου: Δημητριακά ολικής και φυτικό οξύ. Το δάσος και το δέντρο. [Επιστροφή στην αρχή]

 

 

Αφήστε μια απάντηση