Κωστής Τσαρπαλής > Πανδημία Κορονοϊού > Πού πήγε το μουστάκι; [A window to the whole face (…of bias)]

Πού πήγε το μουστάκι; [A window to the whole face (…of bias)]

Tom Selleck with and without his signature moustache. Strange, even uncomfortable perhaps?

Τις προάλλες είδα στο ιατρείο έναν ασθενή που παρακολουθώ με καρδιακή ανεπάρκεια. Τον είχα δει αρκετές φορές στο παρελθόν, κλινικά σταθερός και σχεδόν ασυμπτωματικός, πολύ καλύτερα από όσο θα περίμενε κανείς με βάση μόνο τις εξετάσεις του ή/και την ηλικία του – 88 ετών άλλωστε πλέον. Κάποια στιγμή φτάσαμε στην ώρα της εξέτασης. Για να βγάλει τα ρούχα του έβγαλε για λίγο την μάσκα του, όπως άλλωστε κάνουν πολλοί ασθενείς. Με την πανδημία να τρέχει για σχεδόν δύο χρόνια, έχω μάθει πλέον ότι τα λίγα αυτά δευτερόλεπτα είναι ιδιαίτερα. Είναι η ευκαιρία να (ξανα)δεις ολόκληρο το πρόσωπο του ανθρώπου που έχεις απέναντί σου. Έχω άλλωστε ήδη γράψει γιατί προσπαθώ, ήδη από την αρχή της πανδημίας, να καλωσορίζω κάθε ασθενή χωρίς να φοράω μάσκα, για να έχει την ευκαιρία να δει για λίγο το πρόσωπο του ιατρού που έχει απέναντί του. A window of opportunity όπως είναι η φράση στα αγγλικά, ή αλλιώς a window to the whole face… (Φυσικά, έχω σκεφτεί ότι απλά θα μπορούσα να ζητάω από κάθε ασθενή να βγάζουμε μαζί την μάσκα στην αρχή της συνάντησης, όμως ποτέ δεν το έχω κάνει γιατί το θεωρώ κάπως… ίσως αγενές, ίσως άκομψο, δεν είμαι σίγουρος…)

Βγάζοντας λοιπόν την μάσκα, με περίμενε μία έκπληξη.

«Πού πήγε το μουστάκι;» του είπα καθώς είδα ένα πρόσωπο που σχεδόν δεν αναγνώριζα. «Μουστάκι εγώ; Ποτέ δεν είχα, μόνο πολύ νέος και αυτό για λίγο!». Απορημένος, πήγα πίσω στο γραφείο που είχα τον φάκελό του. Και τότε αντιλήφθηκα κάτι πολύ ενδιαφέρον. Η πρώτη φορά που ο συγκεκριμένος ασθενής είχε έρθει στο ιατρείο μου ήταν τον Μάιο του 2020, λίγο μετά την άρση του 1ου lockdown. Και αρκετές φορές μετά. Όμως όχι πριν. Με απλά λόγια, προφανώς δεν τον είχα δει ποτέ ξανά χωρίς μάσκα (αχ, πώς η πανδημία έχει διαστείλει τον χρόνο…).

Τότε γιατί ήμουν τόσο σίγουρος ότι είχε μουστάκι; Δεν πιστεύω ότι ξέρω την απάντηση όμως πιθανότατα έχει να κάνει με το πώς δουλεύει το μυαλό μας, πώς γεμίζει τον «κενό χώρο» που δημιουργεί η μάσκα, με βάση τις προσωπικές μας εμπειρίες και ίσως υποσυνείδητες «επιθυμίες». Γι΄αυτό άλλωστε ένιωσα και κάποια «ενόχληση», μάλλον λόγω κάποιας ασυμφωνίας με αυτές τις κρυφές «επιθυμίες» μου. Με λίγα λόγια, το θέμα πιο πολύ έχει να κάνει με εμάς παρά με το πρόσωπο που βλέπουμε.

Και για μένα, το πρόσωπο αυτό δεν μπορούσε παρά να έχει μουστάκι. Πήγαινε άλλωστε με την εικόνα που είχα φτιάξει στο μυαλό μου. Νέος δραστήριος επαγγελματίας την δεκαετία του 70, αποφασιστικός, ευθύς και κοφτός στον επαγγελματικό χώρο και την ζωή του, με μία γυναίκα φύλακα-άγγελο δίπλα του που δεν της ξεφεύγει λεπτομέρεια, που «εξηγεί» άλλωστε και το γιατί τώρα καταφέρνει να έχει τόσο λίγα συμπτώματα παρά την σχετικά σημαντική δυσλειτουργία της καρδιάς του. Στο μυαλό μου δεν μπορούσε παρά να έχει ένα στερεότυπο μουστάκι. Όμως, μουστάκι δεν υπήρχε… Και ένιωσα μια κάποια σύγχυση. Πώς θα τον έχω στο μυαλό μου πλέον; Πώς θα αλλάξω την εικόνα που έχω εδώ και 1,5 χρόνο χτίσει; Χωρίς το μουστάκι, πλέον έβλεπα στο παρελθόν του κάτι άλλο, έναν νέο άντρα με διάθεση για διάλογο, διαπραγμάτευση, και σύνθεση, τόσο στην δουλειά όσο και στο σπίτι, λιγότερο συγκρουσιακό και περισσότερο ευπροσάρμοστο μπροστά στις προκλήσεις. Μπορεί όλα αυτά τα στερεότυπα που ένιωθα να επηρεάζονται απλά και μόνο από το αν φορούσε ή όχι μάσκα;

Θυμήθηκα τότε το πείραμα με τα μωρά, που είχα διαβάσει όταν οι κόρες μας ήταν μωρά, με μία κινούμενη μπάλα από την περιφέρεια του οπτικού πεδίου προς το κέντρο, η οποία κάποια στιγμή κρύβεται πίσω από ένα εμπόδιο. Πολλοί έως τότε πίστευαν ότι στα μωρά μέχρι κάποια ηλικία ισχύει το out of sight out of mind. Όμως στο πείραμα αυτό, το βλέμμα ακόμη και μικρότερων μωρών, όταν η μπάλα χανόταν πίσω από την μία πλευρά του εμποδίου, πήγαινε γρήγορα στην άλλη πλευρά, εκεί που το εμπόδιο τελείωνε, σαν να περίμεναν ότι η μπάλα θα επανεμφανιστεί από εκεί. Out of sight but not out of mind, προφανώς.

Έτσι και με την μάσκα. Μπορεί να κρύβει το μισό πρόσωπο αλλά το μυαλό μας δεν βλέπει κενό, βλέπει ένα συνολικό πρόσωπο, έναν συνολικό άνθρωπο. Κατά το δοκούν, ναι, αλλά ολόκληρο πρόσωπο. Και το πρόσωπο αυτό που βλέπουμε, πιο πολύ έχει να κάνει με εμάς παρά με τον άνθρωπο απέναντί μας. Βλέπουμε τον κόσμο, με λίγα λόγια, όχι όπως είναι αλλά μάλλον όπως θα θέλαμε να είναι, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία. Βλέπουμε τον κόσμο με εγγενή μεροληψία (bias). Η οποία μειώνεται σίγουρα όσο τα διαθέσιμα στοιχεία αυξάνονται, όσο η μάσκα κατεβαίνει, αλλά ποτέ δεν μπορεί αυτό το bias να εξαλειφθεί πλήρως. Και οι κάθε είδους μάσκες το bias αυτό το αυξάνουν αφού το κενό που δημιουργούν πρέπει κάπως να καλυφθεί στο μυαλό μας με δικές μας υποθέσεις και όχι με πραγματικά στοιχεία.

Σκεφτόμενος όλα αυτά αναρωτήθηκα γιατί μας κάνει εντύπωση το πώς έχουν χωριστεί οι άνθρωποι στην πανδημία σε αντίθετα «στρατόπεδα». Αν μία μάσκα σε κάνει να βλέπεις άλλον άνθρωπο από τον πραγματικό που έχεις απέναντί σου, γιατί μας κάνει εντύπωση εν μέσω πανδημίας και προκλητικής έλλειψης στοιχείων σε κρίσιμα θέματα το ότι υπάρχουν διαφορετικές οπτικές και για την ίδια την διαχείριση της πανδημίας; Να κλείσουν τα σχολεία, να είναι οι μάσκες υποχρεωτικές στους εξωτερικούς χώρους, να γίνει lockdown; Πολλά στοιχεία μάς λείπουν σαν μια μάσκα να έχει μπει μπροστά τους, και τον κενό χώρο τον γεμίζουμε εμείς με βάση προσωπικές μας εμπειρίες, επιθυμίες, και ιεραρχήσεις αξιών. Να κλείσουν τα σχολεία χθες, να ξαναγίνουν οι μάσκες έξω υποχρεωτικές, να γίνει lockdown να σωθούμε, λέει ένας μεσήλικας υπέρβαρος εργένης που δουλεύει από το σπίτι. Και έχει δίκιο, για τον ίδιον. Να μείνουν τα σχολεία ανοιχτά, οι μάσκες σε εξωτερικό χώρο είναι παράλογες και προσβλητικές, το επαναλαμβανόμενο lockdown θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα θα λύσει, λέω εγώ με δύο παιδιά στο σπίτι που δουλεύω εκτός σπιτιού. Και έχω κι εγώ δίκιο, για μένα (και για τα παιδιά μου).

Το πρόβλημα δεν είναι με την υφασμάτινη μάσκα που πρέπει να φοράμε, έστω κι αν δυστυχώς τα (ελλιπή) επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι το όφελός της είναι μάλλον μικρό και αυτό σοβαρά αμφισβητούμενο. Το πρόβλημα είναι με όλες τις αόρατες μάσκες που μας κρύβουν την θέα προς τα στοιχεία που θα θέλαμε να έχουμε αλλά μας λείπουν. Κι έτσι γεμίζουμε το κενό όπως θέλουμε, αλλά σίγουρα με bias.

Ένα πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα αυτό είναι να κατανοήσουμε ότι αυτές οι μάσκες υπάρχουν πάντα και παντού, αλλού λιγότερο αλλού περισσότερο. Ίσως τότε μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την οπτική και του άλλου και να αποδεχτούμε ότι ίσως δεν είναι όλα τόσο παράλογα όσο φαίνονται. Δεν λέω να συμφωνήσουμε με την αντίθετη προς την δική μας άποψη, λέω όμως να πάψουμε να θεωρούμε ένα τεράστιο ποσοστό του πληθυσμού ψεκασμένους από την μία ή αυταρχικούς από την άλλη. Και σίγουρα να πάψουμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως αλάνθαστους, αντικειμενικούς παρατηρητές/κριτές, και φυσικά μιλάω και για τον εαυτό μου εδώ. Γιατί αν δεν αναγνωρίσουμε τις τόσες πολλές μάσκες που έχουμε μπροστά μας δεν θα μπορέσουμε καν να ξεκινήσουμε την δύσκολη και χρονοβόρα προσπάθεια να τις βγάλουμε. Και μπορεί οι μάσκες να είναι βολικές γιατί μας κάνουν να ερμηνεύουμε έναν πολύπλοκο κόσμο απλοϊκά, σχεδόν παιδικά, με απολυτότητα και βεβαιότητα, αλλά μας απομακρύνουν από την προσπάθεια να πλησιάσουμε όσο μπορούμε στην αλήθεια κάθε θέματος.

Κι έτσι κι εγώ, πλέον δεν αναρωτιέμαι με σύγχυση και αμηχανία πού πήγε το μουστάκι του ασθενούς, αλλά ικανοποιούμαι που τον είδα χωρίς μάσκα και τον γνώρισα καλύτερα, έστω κι αν στην αρχή ένιωσα άβολα. Η βολή μας άλλωστε ποτέ δεν ήταν ικανός λόγος, τουλάχιστον όχι ρητά, για να διαστρεβλώνουμε τα γεγονότα.

Kostis Tsarpalis, December 2021

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend