Κωστής Τσαρπαλής > Πανδημία Κορονοϊού > Πάνω από όλα η Υγεία; Λογική, αβεβαιότητα, και ενσυναίσθηση στις συζητήσεις μας με τα παιδιά

Πάνω από όλα η Υγεία; Λογική, αβεβαιότητα, και ενσυναίσθηση στις συζητήσεις μας με τα παιδιά

Κλείστε τα δημόσια πάρκα και τις παιδικές χαρές, είπαν όσοι έχουν πρόσβαση σε ιδιωτικούς τέτοιους χώρους.

Πρόσφατα βρέθηκα τυχαία για λίγο σε ένα διαδικτυακό μάθημα «βιβλιοθήκης» της μικρής μας κόρης (3η δημοτικού). Και, τι έκπληξη για ένα τέτοιο μάθημα 😊, η δασκάλα υπερθεμάτιζε για την αξία του βιβλίου στη ζωή μας. Και χρησιμοποιούσε πολλά παραδείγματα προκειμένου να κάνει μία καλοπροαίρετη και καλοδεχούμενη «πλύση εγκεφάλου».

Βιβλίο, βιβλίο, βιβλίο, τι καλό που είναι το βιβλίο, ε, κάποια στιγμή κάποιος δεν άντεξε άλλο.

«Κυρίιααα…» την διακόπτει ο μικρός μέσα από την οθόνη. «Όμως υπάρχουν και πράγματα που είναι πιο σημαντικά από τα βιβλία…» Μικρή παύση…. «Όπως η Υγεία μας!»

Γέλασα με την καρδιά μου, τόσο που στο τέλος με έπιασαν τα δάκρυα.

Γέλασα γιατί πράγματι η αντίδραση του παιδιού ήταν εντελώς απρόσμενη για έναν ενήλικα καθώς είχε ένα λογικό κενό που εύκολα κάποιος μεγάλος θα αναγνώριζε. Το λογικό κενό είναι ότι η αξία της υγείας δεν μειώνει την αξία του βιβλίου, για να πρέπει να τα βάλουμε στη ζυγαριά. Δεδομένου μάλιστα ότι, αν μη τι άλλο, το διάβασμα μόνο θετική συσχέτιση μπορεί να έχει με την υγεία, η φράση του μικρού παιδιού θα έπρεπε να είναι ένα επιπλέον επιχείρημα της δασκάλας για την αξία του βιβλίου και άρα, προφανώς, το βιβλίο και η υγεία δεν θα μπορούσαν λογικά να συνδέονται με τον αντιθετικό σύνδεσμο «Όμως».

Η δασκάλα, μην έχοντας τον χρόνο που έχω εγώ τώρα για να γράψω εδώ, αιφνιδιάστηκε (συμπάσχω) και απάντησε κάπως έτσι:

«Μα φυσικά! Ένα λεπτό, παιδιά, μην παρεξηγηθώ, δεν είπα ότι εκτός από τα βιβλία δεν υπάρχει τίποτε άλλο σημαντικό…»

Και κάπως έτσι, σιγά σιγά μου κόπηκαν τα γέλια και αντικαταστάθηκαν από (κρυφά) δάκρυα.

Κι αναρωτιέμαι, για τα παιδιά πρώτα:

  • Πότε έπαψαν τα παιδιά να θεωρούν την καλή υγεία δεδομένη;
  • Πότε μπήκε ο φόβος και η απειλή απώλειας της υγείας στην ψυχή τους;
  • Πώς έγινε αυτό και με ποιανού ευθύνη;

Και από την άλλη, αναρωτιέμαι και για εμάς του ενήλικες:

  • Από πότε νιώθουμε ενοχικά σε περίπτωση που κάποιος μάς πει ότι δεν δηλώσαμε ως disclaimer ότι η υγεία έρχεται πάνω από όλα;
  • Από πότε αντί να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε τα λογικά κενά στη σκέψη των μικρών παιδιών, νιώθουμε την ανάγκη να απολογηθούμε και σχεδόν να δηλώσουμε «συγγνώμη, αλλά δεν είπα αυτό;»
  • Από πότε, με λίγα λόγια, επιβραβεύουμε και τροφοδοτούμε περισσότερο την όποια λανθασμένη ανησυχία των παιδιών αντί να προσπαθήσουμε να την μειώσουμε/διορθώσουμε;
  • Με λίγα λόγια, από πότε η Υγεία είναι πάνω από όλα, σχετικά ή άσχετα;

Είναι προφανές ότι μία ιστορία σαν την παραπάνω θα ήταν σχεδόν απίθανη προ πανδημίας. Τα παραπάνω είναι σημεία των καιρών μας, σημεία μίας κοινωνίας στην οποία εδώ και έναν χρόνο έχει επικρατήσει μία ρητορική η οποία στηρίζεται σε τρεις λανθασμένες (στην απολυτότητά τους) παραδοχές:

α) ο πληθυσμιακός κίνδυνος υγείας από τον κορονοϊό είναι τεράστιος,

β) η με κάθε τρόπο προστασία της υγείας είναι η μόνη κοινωνικά και ηθικά σωστή αντίδραση, δηλ. δεν υπάρχει δίλημμα ισορροπίας, και (άρα)

γ) οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις από την στάση αυτή είναι είτε ελάχιστες είτε εύκολα αναστρέψιμες (σε βαθμό που μάλιστα θεωρείται σχεδόν ανήθικο να συζητάμε για αυτές όταν το διακύβευμα είναι η Υγεία!).

Είναι προφανές ότι για την επικράτηση της ρητορικής αυτής ευθύνες έχει η κυβέρνηση αλλά και οι προβεβλημένοι επιστήμονες. Θυμίζω ότι η χώρα μας βρίσκεται πολύ ψηλά στην Ευρώπη (αν όχι πρώτη) στον δείκτη αυστηρότητας των περιοριστικών μέτρων (βλ. government stringency index). Θυμίζω, επίσης, την συγκινητική δήλωση του συμπαθέστατου και πολύ αξιόλογου κ. Τσιόδρα, πέρυσι την άνοιξη, που κατέληγε: «…είναι μανάδες και πατεράδες μας. Είναι γιαγιάδες και παππούδες. Τους τιμούμε και τους σεβόμαστε όλους. Τους προστατεύουμε όλους, αλλά κατ’ εξοχήν αυτούς. Δεν μπορούμε να υπάρχουμε, ούτε να έχουμε ταυτότητα χωρίς αυτούς.» Αυτή η δήλωση, σωστή στον χρόνο που έγινε (22 Μαρτίου 2020), ήταν τόσο πετυχημένη που στο τέλος έπεσε θύμα (και μαζί και εμείς) της ίδιας της επιτυχίας της καθώς εκπαίδευσε μονόπλευρα τους εκκολαπτόμενους «πανδημιολόγους» των κοινωνικών δικτύων και μας έκανε να ξεχάσουμε το ακόμη πιο προφανές (μέχρι και τώρα!), ότι η κοινωνία που δεν προστατεύει τη νέα της γενιά είναι καταδικασμένη σε διαρκείς και τεράστιες αποτυχίες.

Σιγά σιγά ελπίζω ότι θα γίνεται όλο και πιο προφανές ότι η πραγματικότητα είναι αντίθετη από αυτήν που παρουσιάζουν οι παραπάνω παραδοχές. Το «η Υγεία πάνω από όλα» ήταν σωστό στο 1ο κύμα και για λίγο καιρό ώστε ο κόσμος να ενημερωθεί και η πολιτεία να προετοιμαστεί. Όμως, μετά από κάποιο διάστημα – το οποίο είναι δύσκολο να οριστεί σαφώς αλλά σίγουρα το έχουμε προ πολλού προσπεράσει – το motto «η Υγεία πάνω από όλα» γίνεται παρωδία του εαυτού του καθώς τα οριζόντια και τυφλά περιοριστικά μέτρα έχουν τα ίδια σοβαρές και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και στην ίδια την υγεία του πληθυσμού. Και μάλιστα, όλου του πληθυσμού, και κυρίως όσων έχουν τον μικρότερο κίνδυνο από τον κορονοϊό και τους οποίους παραδοσιακά προστατεύαμε κατά προτεραιότητα, δηλ. τα μικρά παιδιά. Πέραν φυσικά από τις πιο ορατές επιπτώσεις στην οικονομία, την ελευθερία, την εκπαίδευση, κ.ά. Με λίγα λόγια, μετά από κάποια στιγμή το δίλημμα οριζόντια και διαρκή περιοριστικά μέτρα ή απώλεια Υγείας είναι απλά παρελκυστικό και ακούγεται σχεδόν σαν φάρσα.

Ιατρικοποίηση

Τα παιδιά του σήμερα θα γίνουν οι ασθενείς του αύριο. Και το κυριότερο θα γίνουν και οι ιατροί του αύριο. Και μία στάση σαν την παραπάνω είναι το ικανό υπόβαθρο για να αυξηθεί ακόμη περισσότερο η αχρείαστη και (σχεδόν πάντα) επιβλαβής παρέμβαση της ιατρικής στην ζωής μας, η λεγόμενη ιατρικοποίηση (medicalisation) κάθε δραστηριότητάς μας (εδώ ένα παλαιότερο σχετικό κείμενο). Και, αν τυχόν η ιατρικοποίηση βοηθούσε να ζήσουμε περισσότερο ή καλύτερα, πάει στο καλό. Όμως, ξέρουμε καλά ότι κάνει το ακριβώς αντίθετο. Δημιουργεί πολίτες φοβισμένους να ζήσουν, να αναλάβουν υπολογισμένους κινδύνους, σχεδόν προκαλεί παράλυση. Για την οποία έχουμε ανάγκη από τον ειδικό, και λέγεται Ιατρός. Και ο οποίος είναι ο μόνος που μπορεί να σταθμίσει όλα τα υπέρ και κατά και να μας δώσει την σωστή απάντηση (εδώ ένα παλαιότερό μου κείμενο για το πόσο καλά το κάνουν 😊). Κι από τα χείλη του κρεμόμαστε σαν να είναι Θεός. Και κάπως έτσι η Υγεία από εργαλείο για να ζήσουμε την ζωή μας ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, να προοδεύσουμε και να ευτυχήσουμε, μετατρέπεται σε αυτοσκοπός. Πόσο στενάχωρο…

Απλές ιδέες «αντίστασης»: Λογική, αβεβαιότητα, και ενσυναίσθηση

Προσωπικά, είμαι πλήρως αντίθετος με αυτήν την προοπτική, την οποία θεωρώ δυστοπική. Και οι ιατροί που ενισχύουν αυτήν την πρακτική της αχρείαστης ιατρικοποίησης έχουν ιδιαίτερα μεγάλες ευθύνες (πέραν του ότι, δυστυχώς, είναι και οι ίδιοι θύματα ενός συστημικού προβλήματος). Εδώ και καιρό, είναι δεδομένο ότι η νέα γενιά κινδυνεύει πολύ περισσότερο από τον υπερβολικό φόβο για την υγεία (και την συνοδό «παράλυση»), παρά από την υπερβολική χαλαρότητα. Το κλειστό σχολείο εδώ και ένα σχεδόν χρόνο είναι ένα εμβληματικό παράδειγμα της παραπάνω διαπίστωσης. Και γι’ αυτό πιστεύω ότι, σε ατομικό επίπεδο, πρέπει κανείς ενεργά να προσπαθήσει να βρει την κατάλληλη ισορροπία στη συζήτηση και αντιμετώπιση των παιδιών στηριζόμενος πάντα σε τρία βασικά στοιχεία: την λογική, την αποδοχή της αβεβαιότητας, και την ενσυναίσθηση.

Ας δώσω κάποια απλά παραδείγματα από την προσωπική μου εμπειρία με τις δύο μου κόρες (ηλικίες δημοτικού) για να γίνω πιο κατανοητός. Είμαι σίγουρος ότι ο καθένας μπορεί να σκεφτεί πολλά άλλα.

Όταν έρχομαι από έξω, βγάζω την μάσκα πριν μπω στο σπίτι. Ποιο το όφελος να θυμίσω με την εικόνα μου στα παιδιά που ζουν κλεισμένα 24/7 ότι έχουμε πανδημία; Μήπως το ξεχάσουν και οργανώσουν κάποιο πάρτυ στα κρυφά; Είπαμε, αυτά είχαν νόημα στην αρχή.

Παρομοίως, όταν έρχομαι από έξω πλένομαι με αντισηπτικό πριν μπω στο σπίτι για να μπορώ να δεχτώ (ή να προσφέρω εγώ) αγκαλιές και φιλιά χωρίς να πρέπει να ζητώ χρόνο για να πάω να πλυθώ (που το κάνω φυσικά αμέσως μετά). Ποιο το όφελος να βάλεις εμπόδιο στην αυθόρμητη σωματική επαφή με τα παιδιά την στιγμή που γνωρίζουμε καλά πόσο μεγάλο είναι το όφελός αυτής της επαφής, για όλους μας. Φοβάται κανείς μήπως ξεχάσουν τη σημασία του πλυσίματος των χεριών; Αλήθεια;

Επιπλέον, όταν μιλάμε για τα μέτρα, μιλώ με προσοχή και αναλυτικά για την έλλειψη λογικής σε κάποια. Μιλώ ανοιχτά για το γιατί (πιστεύω ότι) είναι λάθος το κλειστό σχολείο, οι κλειστοί αθλητικοί χώροι, οι κλειστές παιδικές χαρές. Μιλώ ανοιχτά για το λάθος της υποχρεωτικής μάσκας σε εξωτερικούς χώρους που προσβάλλει τον πολίτη καθώς τον αντιμετωπίζει ως ανίκανο να δράσει με υπευθυνότητα σε εντελώς απλές καταστάσεις (και μέχρι και σήμερα χωρίς κανένα υποστηρικτικό επιστημονικό στοιχείο για αυτήν την πρακτική). Θέλω τα παιδιά μου να μεγαλώσουν χωρίς να θεωρούν λογική αυτήν την αντιμετώπιση, (μεταξύ άλλων) ώστε αν ποτέ ατυχήσουν να πρέπει να ξαναζήσουν κάτι παρόμοιο, να μην κάνουν τα ίδια λάθη με εμάς.

Την ίδια όμως στιγμή, εξηγώ ότι η ιδέα πίσω από τα μέτρα είναι καλοπροαίρετη: μιλάμε ανοικτά για τα θύματα, την ηλικία τους, τον αριθμό τους, φέρνω υπαρκτά παραδείγματα από το ιατρείο που βρίσκονται σε ΜΕΘ, εξηγώ γιατί πολλά μέτρα είναι εντελώς λογικά (π.χ. μάσκα σε χώρους με συγχρωτισμό), και συζητάμε για την πίεση στο σύστημα υγείας και τους κινδύνους αυτής της πίεσης. Και φυσικά μιλάμε με αισιοδοξία για το εκπληκτικό όφελος του εμβολιασμού τόσο σε ατομικό (βλ. για τον μπαμπά που ήταν τυχερός να εμβολιαστεί από τους πρώτους ως υγειονομικός) όσο, κυρίως, σε πληθυσμιακό επίπεδο (βλ. τοίχος προστασίας).

Και βέβαια, ακούνε συχνά για τις δυσκολίες που φαντάζομαι ότι αντιμετωπίζουν λιγότερο τυχερά σπίτια και παιδιά λόγω των περιορισμών (κυρίως) όπως επίσης και για τις μεγάλες διαφορές και ομοιότητες στην διαχείριση άλλων χωρών.

Και, το κυριότερο, η συζήτηση ανά πάσα στιγμή γίνεται με αποδοχή χωρίς αμηχανία της αβεβαιότητας στις επιλογές μας και με ενσυναίσθηση προς τους συνανθρώπους μας και τις προσωπικές τους επιλογές. Και όταν βλέπω από την συμπεριφορά των μικρών ότι η ισορροπία πάει να γύρει προς την μία πλευρά, ενισχύω την άλλη, και το αντίστροφο. Και σε καμμία περίπτωση δεν ανησυχώ μήπως κάτι τέτοιο αυξάνει την σύγχυση, το αντίθετο.

Φυσικά δεν έχω εγώ την απάντηση για το βέλτιστο σημείο ισορροπίας, άλλωστε ούτε κι αυτό είναι σταθερό για κάθε έναν και σε κάθε στιγμή, όμως νομίζω ότι είναι σαφές ότι συλλογικά, εδώ και έναν χρόνο, έχουμε γύρει πολύ περισσότερο προς την πλευρά του υπερβολικού φόβου, της υπερβολικής αντίδρασης, και της υποεκτίμησης των έμμεσων επιπτώσεων αυτής της αντίδρασης, ιδίως για τη νέα γενιά, παρά το αντίθετο. Και αυτό έχει δημιουργήσει ανασφάλεια και ενοχές στο να μιλήσουμε για το παραπάνω θέμα, ακόμη και φόβο μην τυχόν θεωρηθούμε “ψεκασμένοι” (σύμφωνα και με την προ μηνών τουλάχιστον αμφιλεγόμενη επιλογή χαρακτηρισμού του πρωθυπουργού μας). Το πρώτο, λοιπόν, βήμα στο να διορθώσουμε αυτό το λάθος είναι να το αναγνωρίσουμε και να συζητήσουμε ανοιχτά για αυτό με τους δικούς μας ανθρώπους (μικρούς και μεγάλους). Ο καθένας με τον τρόπο που θεωρεί πιο κατάλληλο για τις προσωπικές και οικογενειακές συνθήκες που ζει και αναγνωρίζοντας ότι ο τρόπος αυτός διαφέρει μεταξύ διαφορετικών οικογενειών.

Kostis Tsarpalis, April 2021

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend