Κωστής Τσαρπαλής > Πανδημία Κορονοϊού > Long COVID: εν μέρει και λόγω του nocebo effect;

Long COVID: εν μέρει και λόγω του nocebo effect;

Nocebo effect

Όλοι έχουμε ακούσει για τις μέσο/μακροπρόσθεσμες επιπτώσεις του covid στην υγεία. Κάποιοι «ειδικοί» δεν έχουν χάσει ευκαιρία να μας προειδοποιήσουν για τον κίνδυνο, μέχρι και >50% έχει αναφερθεί, με σειρά από κείμενα και δηλώσεις τους που αν τα έπαιρνε κανείς τοις μετρητοίς θα προκαλούσαν έως και τρόμο (και σε κάποιους ίσως έχουν προκαλέσει ήδη, βλ. παρακάτω). Τι κι αν οι περισσότερες μελέτες έως τώρα είχαν σοβαρούς περιορισμούς με κυριότερους την απουσία ομάδας ελέγχου (ενώ όσες είχαν ομάδα ελέγχου έχουν δείξει ότι, ευτυχώς, το πρόβλημα είναι μάλλον μικρότερο);

Γιατί είναι όμως σημαντική η ομάδα ελέγχου; Ένας από τους λόγους (δεν θα επεκταθώ σε άλλους εδώ) είναι και το nocebo effect. Αν και όλοι γνωρίζουν το placebo effect, το όφελος δηλ. που λαμβάνει κάποιος από μία παρέμβαση που νομίζει ότι έλαβε ή από μία αναποτελεσματική παρέμβαση την οποία ψευδώς θεωρεί κανείς αποτελεσματική, πολλοί λιγότεροι γνωρίζουν το nocebo effect. Αυτό αναφέρεται στις παρενέργειες μίας παρέμβασης που κάποιος νομίζει ψευδώς ότι έλαβε ή στις παρενέργειες μίας παρέμβασης που δεν οφείλονται στην ίδια την παρέμβαση. Για παράδειγμα, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (περίπου το 1/3) των συμμετεχόντων στις μελέτες για την έγκριση των εμβολίων για covid παρουσίασαν κόπωση ή πονοκέφαλο παρά το ότι ανήκαν στην ομάδα ελέγχου (δηλ. δεν είχαν λάβει καμμία ενεργή ουσία).

Το nocebo effect το βλέπουν οι ιατροί καθημερινά σε ασθενείς που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή. Οι ασθενείς που ενημερώνονται διεξοδικά (από ιατρούς ή από μόνοι τους) για πιθανές παρενέργειες των φαρμάκων είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τις παρενέργειες αυτές. Ως παρένθεση να γράψω εδώ ότι το τελευταίο δημιουργεί μία απίστευτα πολύπλοκη κατάσταση από την σκοπιά της ιατρικής ηθικής, ένα catch 22. Κι αυτό γιατί από τη μία, είναι ηθική υποχρέωση του ιατρού να ενημερώσει διεξοδικά τον ασθενή για τις παρενέργειες μίας αγωγής, όμως από την άλλη είναι εξίσου υποχρεωμένος ηθικά να κάνει το καλύτερο δυνατό για να μειώσει τα όποια συμπτώματα, κάτι που σημαίνει ότι δεν πρέπει να ενημερώσει διεξοδικά ακριβώς λόγω του nocebo effect. Για όποιον ενδιαφέρεται, έχουν προταθεί αρκετές δημιουργικές λύσεις για να ισορροπήσει κανείς μεταξύ τέτοιων ηθικών συγκρούσεων, δεν θα επεκταθώ όμως περισσότερο εδώ.

Πάμε πίσω στο long covid. Μία μελέτη από την Γαλλία που δημοσιεύτηκε στο JAMA Internal Medicine έδειξε ότι το να έχει κανείς αποδεδειγμένα έρθει σε επαφή με τον ιό (με μέτρηση αντισωμάτων) σχετιζόταν στατιστικά με την πιθανότητα να έχει μακροπρόθεσμα μόνο ανοσμία ενώ το αν είχε κανείς αντισώματα ή όχι δεν συσχετιζόταν με κανένα άλλο από τα συμπτώματα (από ένα σύνολο 18 συμπτωμάτων)  που συχνά αποδίδονται στο long covid. Αντίθετα, αν τυχόν κανείς πίστευε ότι είχε έρθει σε επαφή με τον ιό (άσχετα με το αν είχε έρθει ή όχι, πάλι μέσω αντισωμάτων) συσχετιζόταν με την πιθανότητα να εμφανίσει 16 από τα 18 συμπτώματα που συχνά αποδίδονται στο long covid. Τα αποτελέσματα αυτά είναι πολύ ενδιαφέρονται γιατί δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι μπορεί να αποδίδουν στο long covid συμπτώματα που ίσως οφείλονται αλλού (άλλωστε αν μελετήσει κανείς την λίστα, τα συμπτώματα αυτά είναι αρκετά κοινά), ή/και ότι η πίστη ότι κάποιος πέρασε covid μπορεί να μεταβάλλει το πόσο εύκολο είναι κανείς να βιώσει τέτοια συμπτώματα είτε λόγω αλλαγής του perception (ας πούμε της «ικανότητας» κάποιου να αισθανθεί τέτοια συμπτώματα) είτε λόγω αλλαγής στον τρόπο ζωής που τον βάζουν σε έναν φαύλο κύκλο (π.χ. κάποιος νομίζοντας ότι πέρασε covid νιώθει κουρασμένος και γι’ αυτό μειώνει την φυσική δραστηριότητα και έτσι νιώθει ακόμη πιο κουρασμένος, κ.ο.κ.).

Οι συγγραφείς όμως τα εξηγούν ακόμη καλύτερα από εμένα:

“Two main mechanisms may account for our findings. First, having persistent physical symptoms may have led to the belief in having had COVID-19, especially in the context of a growing concern regarding long COVID. Although adjusting for self-rated health before the pandemic did not affect our results, another disease may underlie symptoms attributed to COVID-19 infection. Second, the belief in having had COVID-19 infection may have increased the likelihood of symptoms, either directly by affecting perception19,20 or indirectly by prompting maladaptive health behaviors, such as physical activity reduction or dietary exclusion. These mechanisms are thought to contribute to the long-described persistence of physical symptoms after acute infections.”

Φυσικά, η μελέτη αυτή, ενώ μεταξύ άλλων αναδεικνύει τον πιθανό ρόλο και του nocebo effect στην εμφάνιση συμπτωμάτων που συχνά αποδίδονται σε long covid, δεν αμφισβητεί την ύπαρξη του long covid (δεν είχε τέτοιο ερευνητικό στόχο), ούτε οι συγγραφείς μάς λένε ότι τα συμπτώματα των ατόμων δεν είναι πραγματικά ή ότι είναι λιγότερο σημαντικά στο πώς επηρεάζουν την ζωή τους (κάθε άλλο). Μας βοηθάει όμως να κατανοήσουμε ότι δεν πρέπει ούτε να ακούμε άκριτα όσους ελαφρά τη καρδία προειδοποιούν για μελλοντικές στρατιές ασθενών με long covid, ούτε να αποδίδουμε στο long covid κοινά συμπτώματα χωρίς να έχει προηγηθεί ένας ενδελεχής έλεγχο του κάθε ασθενούς για εναλλακτικές εξηγήσεις/διαγνώσεις.

Και κλείνοντας, δύο ερωτήσεις:

  1. Πόσο χρήσιμοι θεωρείτε ότι είναι εκείνοι οι επιστήμονες που συχνά υπερβάλλουν στο να αναδεικνύουν τον κίνδυνο για long covid (είτε απλά με αναρίθμητες δημοσιεύσεις τους, ή/και ακόμη και με υιοθέτηση στα γραπτά τους των πιο ακραίων εκτιμήσεων για τον κίνδυνο εμφάνισης long covid); Μακάρι κάποια στιγμή να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό και οι ίδιοι. Όλοι μας θα βγούμε κερδισμένοι.
  2. Γιατί πιστεύετε ότι αυτή η μελέτη (η οποία αντικειμενικά θα έπρεπε να θεωρείται good news για την πανδημία για όλους μας) δεν έχει προβληθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στον βαθμό που έχουν προβληθεί μελέτες που δείχνουν το long covid να αποτελεί τεράστιο πρόβλημα, αλλά και γιατί πιστεύετε ότι αυτή η μελέτη δεν θα δημοσιευτεί από κανέναν «ειδικό» longcovidιολόγο της ερώτησης 1 παραπάνω;

Κλείνω με το να υπενθυμίσω ότι αν κάτι θα έπρεπε να μας έχει μάθει η πανδημία έως τώρα, αυτό είναι το ότι θα έπρεπε όλοι μας να κατανοήσουμε την τεράστια αβεβαιότητα, μέχρι και άγνοια (παρά τα τεράστια βήματα που έχουν γίνει, με μακράν μεγαλύτερο φυσικά την παραγωγή και μελέτη των εμβολίων), που έχουμε ακόμη, τόσο για το ίδιο το φαινόμενο της πανδημίας όσο και για τους τρόπους που επιλέγουμε να το αντιμετωπίσουμε. Ιδίως όμως αυτό θα ήλπιζα να το μάθουν και περισσότεροι από τους επιστήμονες που επηρεάζουν το ευρύ κοινό με τα γεμάτα απολυτότητα κείμενά τους, όχι μόνο γιατί κάτι τέτοιο θα φανερώσει βελτίωση στην βασική επιστημονική τους κατάρτιση (καλό κι αυτό), αλλά κυρίως γιατί έτσι θα αυξήσουν την πιθανότητα να φανούν χρήσιμοι στην αντιμετώπιση του τεράστιου αυτού προβλήματος που βιώνουμε όλοι μαζί.

Kostis Tsarpalis, November 2021

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend