Κωστής Τσαρπαλής > Πανδημία Κορονοϊού > Η νέα γενιά ως το μεγαλύτερο θύμα της πανδημίας. Μία ανείπωτη, άδικη, και αχρείαστη τραγωδία

Η νέα γενιά ως το μεγαλύτερο θύμα της πανδημίας. Μία ανείπωτη, άδικη, και αχρείαστη τραγωδία

Εισαγωγή

Πληθαίνουν τα κείμενα που ρίχνουν ευθύνες στη νέα γενιά για την αυξημένη διασπορά της πανδημίας στην χώρα μας. Την κατηγορούν για έλλειψη ατομικής ευθύνης. Πρόσφατα μάλιστα, με τα εμβόλια να είναι μία ανάσα μακριά, εμφανίζονται κείμενα που κατηγορούν ως κοινωνικά αδιάφορους όσους νέους είναι σκεπτικοί προς τον προσωπικό τους εμβολιασμό.

Τέτοιες απόψεις σαν τις παραπάνω χτίζουν ένα αφήγημα για την πανδημία, με την νέα γενιά να υποδεικνύεται ως βασικός υπαίτιος για τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας. Τέτοιες απόψεις είναι προφανώς αστήρικτες, άδικες, μέχρι και ανήθικες. Παρακάτω θα εξηγήσω το γιατί σε σχέση με ένα συγκεκριμένο θέμα, το κλειστό σχολείο:

Στην Ελλάδα τα σχολεία έκλεισαν την άνοιξη για 82 ημερολογιακές ημέρες και είναι ξανά κλειστά και τώρα, χωρίς σαφή εικόνα του πότε θα επαναλειτουργήσουν και για πόσο μέχρι το επόμενο κλείσιμο. Στις ΗΠΑ έκλεισαν κατά μέσο όρο για 54 ημέρες, ενώ και σε αυτό το ακαδημαϊκό έτος τα περισσότερα σχολεία ξεκίνησαν ως κλειστά στην δια ζώσης εκπαίδευση, κάτι που σταδιακά βελτιώνεται. Στην Σουηδία τα σχολεία για τα παιδιά <16 ετών δεν έκλεισαν ποτέ, κάτι που μιμούνται οι υπόλοιπες Σκανδιναβικές χώρες αλλά και σχεδόν όλες οι υπόλοιπες Ευρωπαϊκές  χώρες κατά το τρέχον ακαδημαϊκό έτος.

Το δίλημμα

Το δίλημμα μεταξύ ανοικτού και κλειστού σχολείου πάει κάπως έτσι: Με το κλειστό σχολείο γλιτώνεις θανάτους ανθρώπων λόγω της υποτιθέμενης μείωσης της διασποράς του ιού. Με το ανοικτό σχολείο από την άλλη γλιτώνεις τις εκπαιδευτικές/μαθησιακές αλλά και τις κοινωνικές, συναισθηματικές, και σωματικές αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά.

Το scientific consensus και τι συνέβη στην Ελλάδα

Η επιστημονική συμφωνία διεθνώς (scientific consensus) μοιάζει να είναι ότι επειδή τα παιδιά (ιδίως τα μικρά, δημοτικό και κάτω) νοσούν ελάχιστα και μάλλον μεταδίδουν λιγότερο, και επειδή οι αρνητικές επιπτώσεις είναι διάχυτες, σοβαρές, μακροπρόθεσμες, και δύσκολα (αν όχι αδύνατο) αναστρέψιμες, και επειδή το διαδικτυακό σχολείο δεν αποτελεί ικανή εναλλακτική για να καλύψει τις ιδιαίτερες και ποικίλες ανάγκες των παιδιών αυτής της ηλικίας, τα σχολεία πρέπει να παραμείνουν ανοικτά με νύχια και δόντια. Επί της ουσίας αυτό θα πει άνοιγμα με μέτρα φυσικής αποστασιοποίησης όπως διάλειμμα σε εξωτερικούς χώρους, δημιουργία κοινωνικής φούσκας (bubble), χρήση μάσκας, κ.ά.. Φυσικά, και αυτά τα μέτρα έχουν μεγάλες επιπτώσεις καθώς, ενδεικτικά και μόνο, μειώνεται η ενθάρρυνση της κοινωνικοποίησης και του ομαδικού αθλητικού παιχνιδιού. Όμως, αν αυτός είναι ο τρόπος να επιτευχθεί το μείζον, δηλ. το ανοικτό δια ζώσης σχολείο, όλοι ήμαστε και παραμένουμε έτοιμοι να κάνουμε μικρότερες ή μεγαλύτερες υποχωρήσεις και θυσίες. Αυτό άλλωστε προσπαθούν να κάνουν οι περισσότερες χώρες και αυτό κάναμε κι εμείς στο τρέχον ακαδημαϊκό έτος και κατά κοινή ομολογία με μεγάλη επιτυχία. Δυστυχώς όμως, για λόγους μη σχετιζόμενους με το επιδημιολογικό φορτίο της πανδημίας στα σχολεία, η Κυβέρνηση, κατόπιν και σχετικής – αμφιλεγόμενης επιστημονικά – σύστασης από την επιτροπή επιστημόνων, ξαναέκλεισε τα σχολεία και έστειλε τα μικρά παιδιά, για άλλη μια φορά, μπροστά στις οθόνες τους, για πολλές ώρες κάθε μέρα. Φυσικά, ας μην έχουμε αμφιβολία, το κλείσιμο για τα παιδιά είναι μία απογοήτευση, παρά τις προσπάθειές τους. Και φυσικά, ας μνημονεύσω εδώ και τον άγαρμπο τρόπο με τον οποίο αυτό συνέβη. Η απόφαση ελήφθη εντός του Σαββατοκύριακου, με τις φήμες που υπήρχαν πριν να κάνουν πολλούς δασκάλους να συμβουλεύουν τα παιδιά να πάρουν όλα τα βιβλία στο σπίτι τους, και με το ένστικτο των παιδιών να τα κάνει να λένε αντίο, συχνά με δάκρυα στα μάτια, για άγνωστο, αλλά σίγουρα μεγάλο, χρονικό διάστημα. Εδώ ολόκληρο lockdown ανακοίνωσε ο Πρωθυπουργός, και έδωσε δύο μέρες διορία για την προσαρμογή των επιχειρήσεων και ατόμων, γιατί στα παιδιά η αντιμετώπιση ήταν τόσο αδιάφορη, μέχρι και ασυναίσθητη; Πόσο θα πείραζε μία μέρα επιπλέον, ώστε να οργανώσουν με τους δασκάλους το πλάνο τους και κυρίως να συζητήσουν από κοντά τις ανησυχίες τους, και εν τέλει να πουν και προσωρινά αντίο με πιο ήρεμο και λιγότερο δραματικό τρόπο; Για παιδικές ψυχές μιλάμε, όχι για αντικείμενα, πόσο πιο προφανές πλέον…

Το κλειστό σχολείο ως φυσικός νόμος της πανδημίας και οι ευθύνες της Κυβέρνησης

Το κλείσιμο αυτό αντιμετωπίζεται από τους περισσότερους ως αναγκαίο κακό για το οποίο δεν είχαμε καμία εναλλακτική, κάτι σαν φυσικός νόμος τον οποίο πρέπει να αποδεχτούμε σχεδόν μοιρολατρικά. Η ελλιπής επιστημονική υποστήριξη, η αντίφαση με την ξεκάθαρη έως τότε πολιτική της Κυβέρνησης για ανοικτά σχολεία, και η διεθνής σχεδόν ομόφωνη πλέον πρακτική υπέρ του ανοικτού σχολείου, δεν ήταν αρκετά για να προκαλέσουν κάποια συζήτηση ή/και αμφισβήτηση στον δημόσιο διάλογο για την επιλογή του κλειστού σχολείου. Αντιλαμβάνομαι πλήρως ότι σε μία μάλλον συντηρητική κοινωνία σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές, η υπερεκτίμηση του παρόντος κινδύνου υγείας, και η ταυτόχρονη υποεκτίμηση των μελλοντικών επιπτώσεων, αποτελεί βασική εξήγηση της στάσης της κοινωνίας στο θέμα. Όμως, ακριβώς εκεί είναι που οι ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας είναι τεράστιες, καθώς αντί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με την αλήθεια των επιστημονικών στοιχείων, εν τέλει η ίδια είναι που τροφοδότησε πλήρως αντιεπιστημονικές απόψεις για το θέμα.

Οι λιγότερο ορατές επιπτώσεις του κλειστού σχολείου

Δυστυχώς, σταδιακά έρχονται στοιχεία από καλής ποιότητας μελέτες που δείχνουν ότι το δίλημμα μεταξύ «ζωές» και «αρνητικές επιπτώσεις»  στα παιδιά είναι μάλλον μυωπικό, δηλ. δεν κοιτά όσο μακριά θα έπρεπε. Μία τέτοια αφυπνιστική μελέτη είναι αυτή των Christakis D et al. στο JAMA Network Open που δημοσιεύτηκε στις 12 Νοεμβρίου. Σε αυτήν οι συγγραφείς χρησιμοποίησαν στοιχεία από το 1ο κύμα της πανδημίας στις ΗΠΑ και συνέκριναν τις ζωές που μπορεί να χαθούν σε δύο σενάρια: τις ζωές που θα χάνονταν άμεσα από την επέκταση της διασποράς του ιού αν το σχολείο έμενε ανοικτό, έναντι των ζωών που μπορεί να χαθούν μεταγενέστερα από την μειωμένη πρόσβαση των παιδιών στην εκπαίδευση λόγω του ότι τα σχολεία έκλεισαν. Κι αυτό, γιατί είναι γνωστό ότι το σχολείο και η πρόσβαση στην εκπαίδευση οδηγούν μεταξύ άλλων και σε αυξημένο προσδόκιμο ζωής (προφανές, αλλά συχνά το ξεχνάμε εντός της πανδημίας). Το κλειστό σχολείο, αντίθετα, οδηγεί (έμμεσα, λόγω της μειωμένης έκθεσης στην εκπαιδευτική διαδικασία) σε αυξημένους μελλοντικούς πρώιμους θανάτους των τωρινών μικρών παιδιών.

Για όποιον αναρωτιέται, ενδεικτικά και μόνο ας σκεφτεί κανείς ως παράδειγμα την πληθυσμιακή πιθανότητα του φαινομένου να παρατηρήσουμε κάποιο παιδί που λόγω μειωμένης εκπαίδευσης για την υγιεινή διατροφή, μειωμένης άσκησης, και αυξημένης παραμονής μπροστά σε οθόνες, οδηγείται σε πιο ανθυγιεινή διατροφή, αύξηση βάρους, και εν τέλει σε εμφάνιση διαβήτη (εδώ βλ. επίσης υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, κ.ά.) και αυξημένη μελλοντική νοσηρότητα και θνητότητα.

Εναλλακτικά, η παραμονή παιδιών στο σπίτι, σε κάποια περιβάλλοντα οδηγεί σε αύξηση ακόμη και της παιδικής κακοποίησης, κάτι που ελπίζω να είναι προφανές πώς επηρεάζει την μακροχρόνια υγεία (σωματική και ψυχική). Το ανοικτό σχολείο δεν προσφέρει μόνο γνώση μαθηματικών εξισώσεων και γραμματικής…

Το γεγονός ότι αυτά θα συμβούν στο απώτερο μέλλον προσωπικά δεν με παρηγορεί. Εκτός κι αν υποστηρίζουμε το “out of sight out of mind” ως επίσημη πολιτική και κοινωνική στάση προς τη νέα γενιά.

Μελλοντικοί θάνατοι στις ΗΠΑ λόγω κλειστού σχολείου

Με βάση τους υπολογισμούς τους λοιπόν, οι συγγραφείς κατέληξαν ότι το κλειστό σχολείο στις ΗΠΑ στο 1ο κύμα της άνοιξης, πιθανώς θα οδηγήσει σε περίπου 5,5 εκατομμύρια χαμένα χρόνια ζωής (years of life lost – YLL) και ότι, συγκριτικά, το κλειστό σχολείο είναι πιθανό να οδηγήσει σε >4 εκατομμύρια περισσότερα YLL (4,06 για την ακρίβεια) έναντι του σεναρίου του ανοικτού σχολείου (ακόμη κι αν το ανοικτό σχολείο οδηγήσει σε επέκταση της πανδημίας!). Μάλιστα, η πιθανότητα το κλειστό σχολείο να οδηγήσει συνολικά σε περισσότερους θανάτους από ό,τι το ανοικτό σχολείο, υπολογίστηκε σε >98%! Και προσοχή, αυτά τα στοιχεία αφορούν την επίπτωση στην θνησιμότητα από το κλείσιμο των νηπιαγωγείων και δημοτικών μόνο, και με το ανοικτό σχολείο να είναι χωρίς μάσκες. Όπως αναφέρουν και οι συγγραφείς, οι υπολογισμοί τους ήταν συντηρητικοί και ίσως να αποτελούν υποεκτίμηση των ζωών που πραγματικά θα χαθούν από το κλειστό σχολείο.

Και μελλοντικοί θάνατοι που αποτράπηκαν στην Σουηδία και όχι στην Ελλάδα

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, μπορεί κανείς να κάνει τους εξής υπολογισμούς για δύο χώρες που μας ενδιαφέρουν: την Σουηδία (που κράτησε τα σχολεία ανοικτά) και την Ελλάδα.

Η Σουηδία έχει 10,23 εκατομμύρια κατοίκους ενώ οι ΗΠΑ 328,2 εκατομμύρια. Αν υποθέσουμε ότι η επίπτωση της εκπαίδευσης στο προσδόκιμο ζωής είναι παρόμοια μεταξύ των χωρών αυτών, τότε η Σουηδία με την απόφαση να κρατήσει ανοικτά τα σχολεία απέτρεψε 126.000 χαμένα έτη ζωής (4,06εκ. x 10,23/328,2) σε αντίθεση με το να τα είχε κλείσει για 54 ημέρες όπως κατά μέσο όρο συνέβη στις ΗΠΑ. Και, αντίστοιχα, απέτρεψε 192.000 χαμένα έτη ζωής, αν υποθετικά είχαν κλείσει τα σχολεία για το ίδιο διάστημα με την Ελλάδα, δηλ. 82 ημέρες [δηλ. 4,06εκ. x  (10,23/328,2) x  (82/54)].

Από ήδη δημοσιευμένες μελέτες, έχει υπολογιστεί (με επιφύλαξη βέβαια) ότι τα έτη ζωής που χάνει ο μέσος άνθρωπος που πεθαίνει από COVID είναι κάπου μεταξύ 10 με 14 έτη (και μάλλον αρκετά λιγότερο αν σταθμίσεις ως προς τις συνυπάρχουσες μακροχρόνιες νόσους, αλλά ας μείνουμε στην μεγάλη εικόνα για τώρα). Ας πάρουμε τα (υπερεκτιμημένα πιστεύω, ας αναλογιστεί κανείς μόνο ότι η διάμεση ηλικία θανάτου από covid στην Ελλάδα είναι τα 80 έτη…) 12 έτη ως έναν μέσο όρο των χρόνων ζωής που χάνει κάποιος που πεθαίνει από COVID. Με βάση αυτό, μπορούμε να υπολογίσουμε ότι η Σουηδία, κρατώντας τα δημοτικά και νηπιαγωγεία ανοικτά (και αγνοώντας στην ανάλυση τα γυμνάσια και λύκεια!), απέτρεψε 10.500 θανάτους (αντίστοιχους με αυτούς από COVID σε απώλεια ετών ζωής, δηλ. 126.500/12) κατά το πρώτο κύμα της άνοιξης μόνο, σε σχέση με το αν τα είχε κλείσει για όσο διάστημα και οι ΗΠΑ, και 16.000 αντίστοιχους θανάτους σε σχέση με το αν τα είχε κλείσει για το ίδιο διάστημα με την Ελλάδα. Με βάση ότι η Σουηδία μετρά από την αρχή της πανδημίας μέχρι τώρα περίπου 6.500 θανάτους από COVID (και περίπου 2.000 επιπλέον συνολικούς θανάτους σε σχέση με τους αναμενόμενους για το 2020) είναι σαφές ότι το κλειστό σχολείο μοιάζει μία καταστροφική επιλογή, αν την έκανε, ακόμη και στο μη ρεαλιστικό σενάριο όπου όλοι οι θάνατοι από COVID στην κοινότητα οφείλονταν στην διασπορά του ιού από τα παιδιά του δημοτικού και νηπιαγωγείου και μόνο!

Η Ελλάδα έχει 10,72 εκατομμύρια κατοίκους. Σταθμίζοντας προς τον αυξημένο χρόνο κλεισίματος και προς τον πληθυσμό, οι θάνατοι που θα προκληθούν μακροπρόθεσμα στα παιδιά μας λόγω του κλειστού σχολείου την άνοιξη και μόνο, μπορούν να υπολογιστούν σε περίπου 17.000! [δηλ. 4,06εκ. x  (82/54) x  (10,72/328,2) / 12 = 16.780)].

Και σε αυτούς προστίθενται κάθε μέρα κι άλλοι λόγω του ότι τα δημοτικά και νηπιαγωγεία είναι πάλι κλειστά, για 2η διαδοχική χρονιά, και για άγνωστο ακόμη διάστημα!

Και σε όλη την παραπάνω ανάλυση, να θυμίσω ότι μιλάμε μόνο για θνησιμότητα και έχουμε προς το παρόν αγνοήσει τόσο την αυξημένη νοσηρότητα (για την οποία προφανώς ισχύουν ανάλογα πράγματα) όσο και όλες τις άλλες τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις του κλειστού σχολείου στην τωρινή και μελλοντική ευημερία και ευτυχία των παιδιών μας και της κοινωνίας συνολικά. Για πολλούς, και προσωπικά για εμένα, αυτές οι τελευταίες επιπτώσεις θα ήταν αρκετές από μόνες τους για να κρατήσουμε τα σχολεία ανοικτά. Αλλά ας δεχτούμε ότι αυτό σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με τις αξίες του καθενός και εν τέλει μίας κοινωνίας. Όμως, πλέον, αρχίζουμε να έχουμε στοιχεία ότι το κλειστό σχολείο οδηγεί πιθανώς σε πολύ περισσότερους θανάτους από ό,τι το ανοικτό, ακόμη κι αν το ανοικτό σχολείο οδηγεί σε επέκταση της πανδημίας. Η επιλογή πλέον για το ανοικτό σχολείο μοιάζει μονόδρομος και φοβάμαι ότι όταν αυτό γίνει κατανοητό και στην Ελλάδα (διεθνώς έχει γίνει ήδη), ίσως να είναι πολύ αργά.

Συζήτηση

Θα πουν πολλοί ότι οι υποθέσεις της παραπάνω μελέτης είναι επισφαλείς ή ότι δεν επεκτείνονται αναγκαία σε άλλες χώρες (ακόμη και στις ΗΠΑ δεν είναι σίγουρο ότι έχουν εφαρμογή). Και θα είμαι ο πρώτος που θα συμφωνήσω. Όμως, είναι η πρώτη μελέτη που βοηθά στο να αναδείξει έστω μία τάξη μεγέθους σε ένα αθέατο έως τώρα πρόβλημα, κρυμμένο πλήρως από τον δημόσιο διάλογο. Επίσης, είμαι ανοικτός στο να δεχτώ να διαβάσω οποιαδήποτε άλλη μελέτη δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου με διαφορετικές υποθέσεις και συμπεράσματα.

Όσο όμως δεν έχουμε τέτοια στοιχεία, το precautionary principle (δηλ. η συντηρητική και πιο ασφαλής επιλογή δεδομένης της άγνοιάς μας) παραμένει να είναι το να κρατήσουμε τα σχολεία των μικρών παιδιών ανοικτά για μία σειρά από ιδιαίτερα πειστικούς, συνολικά, λόγους.

Πολλοί αντιμετωπίζουν τα διλήμματα της πανδημίας με έναν απλοϊκό τρόπο, π.χ. «θάνατοι»  έναντι «οικονομικής ύφεσης». Πολλοί επίσης θεωρούν ότι οι επιπτώσεις της μειωμένης πρόσβασης στην εκπαίδευση από μία τέτοιας έντασης και έκτασης αναστάτωση μπορεί να είναι μικρές ή αναστρέψιμες, μετατρέποντας την ευχή όλων μας σε άποψη (ο ορισμός του wishful thinking). Όμως, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι οι επιπτώσεις αυτές σε αυτήν την κρίσιμη ηλικία ίσως να μην είναι αναστρέψιμες, ιδίως όσο παρατείνεται η διακοπή του σχολείου. Επιπλέον, ακόμη κι αν είναι αναστρέψιμες, δεν έχω δει καμία πρόταση ή συζήτηση για το πώς θα αντιμετωπιστούν αυτές οι επιπτώσεις, είτε από αυτούς που είναι υπέρ του κλειστού σχολείου είτε, ακόμη περισσότερο, από το ίδιο το Υπουργείο Παιδείας.

Πολλοί θεωρούν ότι το σχολείο έκλεισε από τον ιό, ως ένα θέσφατο, ως κάτι για το οποίο δεν έχουμε έλεγχο, και είτε αδιαφορούν για τις αρνητικές επιπτώσεις του κλειστού σχολείου, είτε τις κοιτούν με μοιρολατρία. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε: η επιλογή του κλειστού σχολείου είναι πολιτική απόφαση ανθρώπων και όχι νόμος της φύσης — όπως πολιτική απόφαση είναι και η επιλογή των περισσότερων άλλων χωρών να κρατήσουν τα σχολεία ανοικτά (ακόμη και με επιδημικά κύματα μεγαλύτερα από αυτό της Ελλάδας αλλά και με γνωστές σποραδικές και τοπικές εξάρσεις στα σχολεία, κάτι που εδώ είχε αποφευχθεί με τα μέτρα αποστασιοποίησης που είχαν ληφθεί). Είναι ευτύχημα το ότι ζούμε μία πανδημία με σχεδόν μηδενική θνητότητα στα παιδιά και με μικρή τους συμμετοχή στην διασπορά του ιού, και είναι τεράστιο δυστύχημα να μην εκμεταλλευόμαστε μία τέτοια συγκυρία.

Προς το τέλος του άρθρου τους οι συγγραφείς γράφουν:

«Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δείχνουν ότι η προσπάθεια να σωθούν ζωές με το να κλείσουν τα σχολεία μάλλον δεν κατέληξε σε καθαρό όφελος όταν κανείς σκεφτεί τις ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις που συνοδεύουν αυτήν την απόφαση. Αυτή η έλλειψη διαγενεακής ισότητας στην υγεία μάς φαίνεται άδικη και χρήζει προσεκτικής ανάλυσης από την κοινωνία

Και πιο μετά:

«Και τέλος, για να προφυλάξουμε την διαγενεακή ισότητα, το κόστος των μελλοντικών χρόνων ζωής που θα χάσουν τα σημερινά παιδιά θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν στην απόφαση για το άνοιγμα των σχολείων και για κάποιο πιθανό μελλοντικό κλείσιμο. Πιστεύουμε ότι κατά την διάρκεια της πανδημίας, οι νέοι πολίτες των ΗΠΑ έχουν προσφέρει μία υπερβολικά μεγάλη θυσία για να προστατεύσουν την υγεία των ηλικιωμένων.»

Με βάση όλα τα παραπάνω, θεωρώ ότι είναι κρίσιμο τα παιδιά να επιστρέψουν στον φυσικό τους χώρο άμεσα. Και βέβαια, είναι εξίσου κρίσιμο να εκπονηθεί ως επείγον ένα σχέδιο που στόχο θα έχει την αντιμετώπιση των επιπτώσεων που ήδη είναι σε εξέλιξη, λόγω του κλειστού σχολείου, στη νέα μας γενιά και την κοινωνία συνολικότερα. Ίσως πρόκειται για την μεγαλύτερη τραγωδία της πανδημίας, και την μόνη που παραμένει αόρατη. Είναι επείγον να ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε μπροστά μας το μέγεθος του προβλήματος. Αν δεν το κάνουμε, φερόμαστε άδικα στα παιδιά μας. Αν δεν το κάνουμε αφήνουμε απροστάτευτη την πιο ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού, και την μόνη που δεν έχει καμία απευθείας φωνή στον δημόσιο διάλογο, τη νέα γενιά. Κι ακόμη κι αν η νέα γενιά θέλει, η Ιστορία δεν θα μπορέσει να είναι επιεικής μαζί μας, ιδίως, αφού πλέον, ούτε άγνοια δεν θα μπορούμε να επικαλεστούμε.

Πλέον ξέρουμε το σωστό και το μόνο που απομένει είναι να το επιλέξουμε. Τόσο απλά!

© Kostis Tsarpalis, November 2020

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend