Αφύπνιση: εκεί όπου το άγχος, η αγάπη, και η (πραγματικά) Ολιστική Καρδιολογία συναντώνται

Συχνά θεωρούμε το άγχος ως μία πολύ αφηρημένη κατάσταση. Αν και ξέρουμε ότι βλάπτει σοβαρά την υγεία μας (πέραν του προφανούς ότι είναι ένα πολύ άσχημο συναίσθημα από μόνο του), εν τούτοις, λόγω του ότι το θεωρούμε διάχυτο στην ζωή μας, δεν γνωρίζουμε πώς να το αντιμετωπίσουμε. Από πού να ξεκινήσουμε άλλωστε; Κατά κάποιον τρόπο, του έχουμε προσδώσει την ιδιότητα του αναγκαίου κακού. Το άγχος ή stress, όμως, δεν είναι τόσο αφηρημένο όσο κανείς φαντάζεται. Αντίθετα, μπορεί να γίνει χειροπιαστό στην προσπάθειά μας να το αντιληφθούμε και να το αντιμετωπίσουμε. Φτάνει να ξέρει κανείς πού να ψάξει να το βρει. Έστω κι αν είναι σε μικρά κομμάτια, λίγο από ‘δώ, λίγο από ‘κεί, κ.ο.κ. Τότε, και η αντιμετώπισή του γίνεται λιγότερο αφηρημένη, περισσότερη στοχευμένη και χειροπιαστή, και βεβαίως, πιο αποτελεσματική.

Μία από τις συχνές Καρδιολογικές εξετάσεις που διενεργούνται για την διερεύνηση πλειάδας συμπτωμάτων, κυρίως σχετιζόμενων με πιθανές αρρυθμίες, είναι το γνωστό ως Holter ρυθμού. Πρόκειται για την καταγραφή του καρδιακού ρυθμού (κάτι περίπου σαν το ηλεκτροκαρδιογράφημα) για μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο (ένα 24ωρο στην πιο τυπική του μορφή). Οι παρακάτω φωτογραφίες παρουσιάζουν τυπικά δείγματα μόλις 2 λεπτών από την συνολική παρακολούθηση 1440 λεπτών (δηλ. 24 ωρών) του καρδιακού ρυθμού σε υγιείς (με έμφαση το “υγιείς”) ανθρώπους που έχει τύχει να μελετήσω και να γνωματεύσω προσφάτως. Οι αριθμοί δείχνουν την καρδιακή συχνότητα (τους παλμούς), ενώ η ώρα αναφέρεται στην ώρα της ημέρας. Οι υπόλοιπες τεχνικές λεπτομέρειες είναι αδιάφορες για την ανάλυσή μας εδώ. Παρατηρήστε τις εικόνες και τους αριθμούς σε αυτές προσεκτικά. Spot the pattern?

Answer / Analysis

Όλα τα παραδείγματα αυτά αντιπροσωπεύουν τον καρδιακό ρυθμό την ώρα που τα συγκεκριμένα άτομα ξυπνούν (ναι, μεταξύ τους ένας νεαρός που απολαμβάνει ακόμη την δυνατότητα να ξυπνά μεσημεριάτικα!). Παρατηρεί κανείς την καρδιακή συχνότητα να ξεκινάει από χαμηλές τιμές (σε όλους από 46/min έως 66/min) και μέσα σε διάστημα ολίγων δευτερολέπτων να έχει αυξηθεί σε επίπεδο πολύ μεγαλύτερο (από 79/min έως 121/min) από όσο οι όποιες φυσικές ανάγκες της στιγμής (π.χ. έγερση από το κρεβάτι, περπάτημα εντός του σπιτιού) μπορεί να απαιτούν. Και σημειωτέον ότι μιλάμε για διάρκεια λίγων δευτερολέπτων. Εάν δει κανείς τις διακυμάνσεις σε λίγο μεγαλύτερο διάστημα (π.χ. 30 λεπτών) γύρω από την αφύπνιση, τότε αυτές είναι ακόμη πιο εντυπωσιακές. Έχουμε δηλ. αυξημένη διέγερση του νευρικού συστήματος (υπερδιέγερση του συμπαθητικού με απόσυρση του παρασυμπαθητικού sympathetic overstimulation μαζί με parasympathetic withdrawal) με αποτέλεσμα αυτό το overshooting. Και η καρδιακή συχνότητα είναι ένα μόνο παράδειγμα. Το ίδιο μπορεί να παρατηρήσει κανείς από μελέτες με καταγραφή της αρτηριακής πιέσεως, αλλά και με πολλούς άλλους δείκτες της δραστηριότητος του νευρικού μας συστήματος (ενδεικτικά βλ. http://circ.ahajournals.org/content/91/10/2508.short και http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJM199302043280502).

Εκτός, όμως, από την (υπερ)διέγερση αυτή του νευρικού μας συστήματος, το ίδιο έχει φανεί να ισχύει κατά την αφύπνιση και με το ορμονικό μας σύστημα. Πράγματι, η κορτιζόλη, η ορμόνη του stress όπως συχνά αποκαλείται, είναι γνωστό ότι παρουσιάζει μία αύξηση στο αίμα κατά περίπου 50% (!) την περίοδο αμέσως μετά την αφύπνιση. Η αντίδραση αυτή είναι γνωστή ως cortisol awakening response (CAR, βλ. ενδεικτικά εδώ http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167876008007940) και έχει υποτεθεί ότι εξελικτικά έχει προκύψει για να μας προετοιμάζει για το stress της επερχόμενης ημέρας. Όπως, όμως, συχνά συμβαίνει με τους βιολογικούς οργανισμούς, μία αρχικώς προστατευτική αντίδραση μπορεί, εάν ξεπεράσει κάποια όρια (ή εάν αλλάξουν οι συνθήκες διαβίωσης), να μετατραπεί η ίδια σε επιβλαβή, χειρότερη από την αρχική υποτιθέμενη απειλή (π.χ. βλ. ενδεικτικά αλλεργικές αντιδράσεις, αυτοάνοσα νοσήματα, κ.ά.). Ειδικά την σημερινή εποχή, που δεν ζούμε έξω στην φύση απροστάτευτοι, και δεν χρειάζεται με το που ξυπνάμε να αντιμετωπίσουμε ερωτήματα όπως εάν είμαστε ασφαλείς, πώς θα κρυφτούμε από πιθανούς θηρευτές, ή πού να πάμε να βρούμε φαγητό για εμάς και τους εξαρτημένους από εμάς (όχι, ο “αγώνας” μας γύρω από τα ράφια του σούπερμαρκετ δεν συγκαταλέγεται σε αυτόν τον διαχρονικό αγώνα του ανθρώπινου είδους για εύρεση τροφής και θερμίδων, αν και κατά την γνώμη μου είναι, μακροπρόθεσμα, εξίσου επικίνδυνος!).

Συνεπώς, με τέτοια υπερδιέγερση του νευροενδοκρινικού μας συστήματος, νομίζω ότι δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, το έμφραγμα του μυοκαρδίου, και ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος ακολουθούν μία ημερήσια διακύμανση (circadian distribution), με την περίοδο γύρω από την αφύπνιση να ενέχει τον υψηλότερο κίνδυνο και για τα τρία αυτά, δηλ. αθροιστικά για μακράν τις συχνότερες αιτίες θνησιμότητος και νοσηρότητος στον ανεπτυγμένο κόσμο (βλ. http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJM198511213132103, http://circ.ahajournals.org/content/75/1/131.short, http://stroke.ahajournals.org/content/29/5/992.short). Επιπλέον, οι αναστολείς του συμπαθητικού μας συστήματος (β αναστολείς), έχει φανεί ότι εξαλείφουν αυτήν την ημερήσια διακύμανση, και είναι ξεκάθαρα ένας από τους τρόπους που μπορούν, υπό συνθήκες, να είναι ωφέλιμοι στην πρόληψη των παραπάνω καταστάσεων.

Βλέπω τέτοιες καταγραφές σε καθημερινή βάση. Πραγματικά, πάντα είναι ενδιαφέρον όταν φτάνω στην ώρα της πρωινής έγερσης να δω πώς ξυπνά κανείς. Είναι μία πληροφορία που μπορεί να μας πει πολλά για την ψυχολογική κατάσταση/περίδο που διανύει ο εξεταζόμενος. Επιπλέον, βοηθά στο να γνωματεύσει κανείς με μεγαλύτερη σιγουριά όλην την καταγραφή του Holter, και βέβαια, βοηθά στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του ασθενούς, συνολικά. Αν κανείς θέλει να δει το άτομο ολιστικά, τέτοιες “λεπτομέρειες” δεν μπορεί να μας ξεφεύγουν ακόμη και εάν, τυπικά μιλώντας, δεν αποτελούν παθολογική κατάσταση.

Ορίστε, λοιπόν η ολιστική Καρδιολογία στην πράξη (χωρίς αφηρημένες ατάκες κενές περιεχομένου περί “ολιστικής ιατρικής” και άλλες αερολογίες που συχνά ακούμε από “ολιστικούς επαγγελματίες υγείας”). Η (ολιστική) Καρδιολογία (πρέπει να) αντιμετωπίζει την υγεία και την νόσο ως τα δύο άκρα μίας συνεχούς μεταβλητής και όχι ως μία δυαδική (binary) μεταβλητή όπου η υγεία (κακώς) ορίζεται ως η απουσία διεγνωσμένης νόσου. Η (ολιστική) Καρδιολογία (πρέπει να) ασχολείται όχι μόνο με το ζην αλλά και με το ευ ζην. Όλοι, μόνο να ωφεληθούν μπορούν από μία τέτοια προσέγγιση της Υγείας, τόσο οι ασθενείς, όσο και οι ιατροί, και βέβαια, ακόμη περισσότερο, οι ίδιοι οι “υγιείς”.

Το επιμύθιο, νομίζω, είναι απλό και σαφές, αρκεί να κατανοήσουμε ότι (πρέπει να) αποτελέσει προτεραιότητα, και όχι λεπτομέρεια ή πολυτέλεια, για το (ευ) ζην μας: Το σώμα μας αρέσκεται σε σταδιακές αλλαγές. Χρειάζεται χρόνο προσαρμογής. Ό,τιδήποτε άλλο μας “στρεσάρει”. Όπως κανείς θεωρεί λογικό να “χαλαρώσει” λίγο στο τέλος μίας γεμάτης ημέρας (αντί π.χ. να ασκηθεί ακριβώς πριν τον ύπνο), αντίστοιχα είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικό να δίνει στο σώμα του τον ικανό εκείνο χρόνο για το σταδιακό ξεκίνημα της ημέρας. Στην άθληση αυτό λέγεται ζέσταμα (προθέρμανση) και περιλαμβάνει μικρής έντασης και διάρκειας ασκήσεις. Στο πρωινό μας ξύπνημα το “ζέσταμα” μπορεί να παίρνει άλλην μορφή: Λίγη χαλάρωση, ακίνητοι και με τα μάτια κλειστά (και μόνο το φως της ημέρας είναι αρκετό για αύξηση της διέγερσης του συμπαθητικού) εντός του κρεβατιού (οργανώνοντας δημιουργικά την σκέψη μας για την ημέρα που ξεκινάει) μάλλον βοηθά. Ίσως λίγη ήσυχη, αγαπημένη μουσική η οποία να ανεβάζει tempo σταδιακά. Ή ακόμη, εάν κανείς κοιμάται με το έτερόν του ήμισυ, ένα χάδι, ένα φιλί, ένα χαμόγελο, μια αγκαλιά, μια “Καλημέρα”, ή/και ένα “Σ’ αγαπώ” πιθανότατα κι αυτά βοηθούν στην σταδιακή και όχι απότομη νευροενδοκρινή (υπερ)διέγερση (προειδοποίηση: σε συνθήκες με μη χρόνιους συντρόφους το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερη νευροενδοκρινής διέγερση, κάτι που εμπίπτει στην συζήτηση “γιατί το βραχυχρόνιο stress είναι ευεργετικό”, δηλ. περιφερική της παρούσης ανάλυσης…). Και λέω πιθανότατα, διότι μέχρι να μελετηθούν ερευνητικά σε κλινική μελέτη, οι παραπάνω προτροπές στηρίζονται απλώς σε πιθανές υπόθεσεις (any volunteers?).

Ελλείψει, όμως, ενδείξεων για το αντίθετο, και μέχρι να μελετηθεί το θέμα ερευνητικά, μπορούμε εν τω μεταξύ να κάνουμε αυτό που λέει τόσο η λογική όσο και η καρδιά μας. Άλλωστε, απ’ ό,τι φαίνεται, η αποτελεσματική αντιμετώπιση του stress δεν χρειάζεται χρόνο, χρήμα, ή κόπο, αλλά τρόπο.

© Kostis Tsarpalis, October 2015

Διαβάστε επίσης τα παρακάτω σχετικά άρθρα:

“Ολιστική” Καρδιολογία

Healthy living as a sign of respect and devotion

For the sake of the argument

From birth till death: the medicalisation cultural fallacy