Κωστής Τσαρπαλής > Ιατρική > Ζην υπευθύνως / Living responsibly (2015 edition)

Ζην υπευθύνως / Living responsibly (2015 edition)

motionless motion
Και όμως (κάτι) κινείται…

Γονίδια, διατροφή (και περιβάλλον), και καρδιαγγειακός κίνδυνος: μία πιο πολύπλοκη σχέση από όσο νομίζαμε

Τα τελομερή είναι επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες νουκλεοτιδίων, τα οποία βοηθούν στην διατήρηση της ακεραιότητος των χρωμοσωμάτων, ιδιαίτερα κατά την διαδικασία κυτταρικής διαίρεσης. Σε κάθε κυτταρική διαίρεση το μήκος των τελομερών μειώνεται, ενώ αντιρροπιστικά αυτό αυξάνεται από το ένζυμο τελομεράση. Από την ανακάλυψή τους την δεκαετία του ’70 μέχρι και σήμερα έχουν θεωρηθεί από πολλούς το ιερό δισκοπότηρο στο θέμα της γήρανσης και ο συνδετικός κρίκος μεταξύ κυτταρικής και σωματικής γήρανσης (βλ. cell senescence and aging). Πράγματι, έχει φανεί ότι όσο το μήκος των τελομερών μειώνεται τόσο μειώνεται και η δυνατότητα του κυττάρου για διπλασιασμό, μέχρι κάποιο σημείο (π.χ. μετά από 100 διαιρέσεις) που το κύτταρο δεν μπορεί να αναδιπλασιαστεί άλλο και οδηγείται στην απόπτωση (κυτταρική αυτοκτονία).

Υπό αυτό το πρίσμα, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το βραχύ μήκος των τελομερών φάνηκε ότι σχετίζεται με τον καρδιομεταβολικό κίνδυνο στην μελέτη που δημοσιεύτηκε στο τρέχον τεύχος του Circulation: Cardiovascular Genetics (βλ. εδώ). Είναι όμως ενδιαφέρον ότι μία διαδικασία που σχετίζεται (μέχρι τώρα) με την βιολογική ηλικία και θεωρείται μέρος της “φυσιολογικής” εκφύλισης λόγω της παρόδου του χρόνου και μόνο (δηλ. η βράχυνση των τελομερών), πλέον φαίνεται ότι συνδέεται και με την επιδείνωση της καρδιαγγειακής υγείας. Παρόμοια ευρήματα από μία άλλη (λιγότερο high tech) οπτική μας έδωσε άλλη μία πολύ πρωτότυπη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2014 στο Circulation (δείτε εδώ) και η οποία έδειξε ότι ο κίνδυνος στεφανιαίας νόσου στον γενικό πληθυσμό σχετίζεται με την εμφάνιση σημείων γήρανσης στο παρουσιαστικό μας. Συνεπώς ο χρόνος (βλ. ηλικία) πλέον μπορεί να ιδωθεί όχι μόνο σαν ένας δείκτης κινδύνου λόγω της συσχέτισής του με την διάρκεια έκθεσης στους παραδοσιακούς παράγοντες κινδύνου, αλλά και ως ένας ανεξάρτητος (από τους παραδοσιακούς) παράγοντας κινδύνου λόγω της σχέσης του με την διαδικασία της φυσιολογικής γήρανσης. Απλά γερνάμε δηλαδή, πόσο πιο απλό να γίνει;

Με βάση τα παραπάνω, αποκτά μεγάλη σημασία το ότι, από όσο γνωρίζουμε μέχρι τώρα, υπάρχει μία διατροφή η οποία, σε συνδυασμό με άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, έχει φανεί ότι αυξάνει την δράση της τελομεράσης και το μήκος των τελομερών. Αυτή δεν είναι άλλη από μία διατροφή φυτοφαγική, χαμηλή σε (πρόσθετα) λιπαρά (βλ. υποσημείωση στο τέλος). Έτσι τουλάχιστον φάνηκε στις πρωτοποριακές μελέτες του Dr Dean Ornish και της βραβευθείσας με Νομπέλ το 2009 για την ανακάλυψη της τελομεράσης, Dr Elizabeth Blackburn, οι οποίες δημοσιεύτηκαν το 2008 και το 2013, αντίστοιχα, στο Lancet Oncology (βλ. εδώ και εδώ).

Τα παραπάνω δείχνουν ότι τα γονίδιά μας είναι φορέας καρδιαγγειακού κινδύνου, αλλά δεν είναι ταυτόσημα με την μοίρα μας καθώς μπορούμε να τα επηρεάσουμε άμεσα (!) με τις επιλογές μας. Αυτή η γνώση είναι σημαντική διότι (1) είναι αντίθετη με την κραταιά μέχρι πρόσφατα άποψη περί της (μη) σχέσεως του γενετικού και του περιβαλλοντικού κινδύνου (το ότι δηλ. δρουν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον φαίνεται να είναι ένας πολύ απλοϊκός τρόπος θεώρησης της δράσης τους), και (2) είναι αφορμή για μία πιο θετική και αισιόδοξη στάση απέναντι στα καρδιαγγειακά (και πολλά άλλα βέβαια, βλ. νεοπλασίες, αυτοάνοσα νοσήματα κ.ά.) νοσήματα τόσο σε σχέση με την πρόληψη όσο και με την θεραπεία τους, καθώς φαίνεται ότι μπορούμε να έχουμε μεγαλύτερο από ό,τι νομίζαμε έλεγχο στην  υγεία μας.

Πράγματι, η επιλογή της διατροφής μας έχει φανεί σε πλήθος μελετών ότι παίζει κεντρικό και άμεσο ρόλο στον τρόπο ζωής μας (lifestyle) σε σχέση με το αν αυτός ο τρόπος ζωής εν τέλει προάγει την υγεία ή την νοσηρότητα. Και παράλληλα, αυτή η ίδια επιλογή τρόπου διατροφής εν τέλει επηρεάζει και την υγεία των παιδιών μας, των άλλων μη ανθρώπινων ζώων, και του πλανήτη που μας φιλοξενεί και για τον οποίο θεωρητικά πρέπει να λειτουργούμε ως κηδεμόνες (guardians) για να τον παραδώσουμε άθικτο στην επόμενη γενιά.

Παρακάτω, ακολουθεί μία σύνοψη του θέματος “διατροφή και ζην υπευθύνως το 2015” ή αλλιώς για αυτούς που δεν τους αρέσει η καθαρεύουσα “diet and responsible living in 2015”.

Διατροφή και υγεία

Πράγματι, μία υγιεινή φυτοφαγική διατροφή έχει φανεί ότι οδηγεί σε μείωση της χοληστερόλης στον γενικό πληθυσμό σε επίπεδα που ίσως να μην μπορούν να προκαλέσουν αθηροσκλήρυνση (“κακή” LDL χοληστερόλη γύρω στο 60-70mg/dl) (δείτε εδώ ένα πολύ ενδιαφέρον video του Dr Michael Greger όπου προβαίνει σε μία συνοπτική ανασκόπηση του ιδανικού επιπέδου χοληστερόλης, διάρκειας 4 λεπτών). Είναι χρήσιμο να αναφερθεί εδώ ότι, σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές του θέματος, τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης αποτελούν πιθανώς απαραίτητη προϋπόθεση (necessary condition) για την ανάπτυξη της αθηροσκλήρυνσης, ενώ αντίθετα όλοι οι άλλοι γνωστοί παράγοντες κινδύνου είναι απλώς ευωδοτικοί (facilitators). Σε αυτούς τους ερευνητές συγκαταλέγεται και ο William C. Roberts, o editor του American Journal of Cardiology από το 1982, ένας θρύλος της ερευνητικής και κλινικής Καρδιολογίας (δείτε εδώ ένα σύντομο άρθρο του στο θέμα, και εδώ ένα σύντομο video, 7 λεπτών όπου μιλά για την αθηροσκλήρυνση).

Επιπλέον, στην βιβλιογραφία υπάρχουν αναρίθμητα πλέον άρθρα με παρουσιάσεις ασθενών που κατάφεραν να αντιμετωπίσουν (μέχρι και για “ίαση”  θα μπορούσε να μιλήσει κανείς) την στεφανιαία νόσο μέσω μίας συνολικής αλλαγής στον τρόπο ζωής, με ακρογωνιαίο λίθο βεβαίως μία φυτοφαγική διατροφή, και πολύ συχνά μάλιστα χωρίς καθόλου χρήση φαρμάκων. Αυτό, εγώ το ερμηνεύω ως εξής: δεν είναι ότι η υγιεινή διατροφή είναι τόσο θεραπευτική, όσο ότι η ανθυγιεινή είναι τόσο επιβλαβής. Δείτε ενδεικτικά την σύντομη συνέντευξη του πρώην Προέδρου Bill Clinton στο CNN, ένα case report δημοσιευμένο μόλις πριν μία εβδομάδα στο επιστημονικό περιοδικό Case Reports in Cardiology από το Albert Einstein College of Medicine και τον Καρδιολόγο Robert Ostfeld, και δύο ασθενείς του Dr McDougall που περιγράφουν μόνοι τους πώς αντιμετώπισαν την στεφανιαία νόσο (εδώ και εδώ). Εδώ θέλω να σταθώ για λίγο στο σχόλιο του George Goff (βλ. το τελευταίο link στην προηγούμενη πρόταση, από το 4min40sec μέχρι το 5min22sec), ενός ασθενούς πρότυπο: “Why didn’t he (my doctor) tell me that to begin with? I would have done it!” Σαν παρένθεση και μόνο, αναφέρω ότι αυτή η πρόταση συνοψίζει το γιατί γράφω αυτά που γράφω. Ξέρω ότι στους περισσότερους μοιάζουν δύσκολα στην πράξη, ή ακόμη και παράξενα, όμως κάποιοι ασθενείς είναι διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα, και είναι κρίμα να μην μάθουν ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματός τους. Προφανώς, για να το πω explicitly, είναι θέμα ηθικής στάσης.

Είναι όμως προφανές, και σωστό, ότι στην σύγχρονη άσκηση της “ιατρικής που βασίζεται σε αποδείξεις” (evidence based medicine) δεν αρκούν οι θεωρητικές υποθέσεις περί της παθογένεσης της αθηροσκλήρυνσης, ούτε και τα μεμονωμένα περιστατικά  (έστω κι αν είναι εντυπωσιακά) για την αποτελεσματικότητα μίας θεραπείας. Χρειάζονται ερευνητικές μελέτες. Δυστυχώς, λίγοι ιατροί και δη καρδιολόγοι γνωρίζουν ότι αυτές υπάρχουν! Πράγματι, εδώ και 25 χρόνια η ιατρική βιβλιογραφία περιλαμβάνει μελέτες παρέμβασης (intervention trials) τόσο του Dean Ornish, όσο και του Caldwell Esselstyn, οι οποίες έχουν δείξει ότι μία χαμηλή σε λιπαρά φυτοφαγική διατροφή είναι ό,τι πιο αποτελεσματικό για την πρόληψη και αντιμετώπιση της αθηροσκληρωτικής στεφανιαίας νόσου. Το 1990, ο Dean Ornish δημοσίευσε στο Lancet τα αποτελέσματα από την Lifestyle Heart Trial, ίσως την πρώτη τόσο καλά σχεδιασμένη μελέτη (προοπτική, τυχαιοποιημένη, με σύγκριση με ομάδα ελέγχου) που έδειξε ότι ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής με βάση μία φυτοφαγική χαμηλή σε λιπαρά διατροφή μπορεί να υποστρέψει (αγγειογραφικά) τις αθηρωματικές βλάβες και να μειώσει δραματικά τα στηθαγχικά επεισόδια (91% μείωση) (δείτε εδώ ολόκληρο το άρθρο). Το 1998, δημοσιεύθηκαν στο JAMA τα στοιχεία από την 5ετή παρακολούθηση της ίδιας μελέτης όπου φάνηκε ότι η βελτίωση συνεχίστηκε στην διάρκεια αυτών των ετών, ενώ στην ομάδα ελέγχου η νόσος επιδεινώθηκε (δείτε εδώ). Την ίδια περίοδο περίπου, ο Dr Caldwell Esselstyn δημοσίευε τα αποτελέσματα απο την 5ετή διατροφική (και μόνο διατροφική, δηλ. χωρίς άλλες ενεργείς αλλαγές στον τρόπο ζωής) παρέμβαση στην δική του ομάδα μελέτης (το 1995, δείτε εδώ), και κατόπιν την 12ετή παρακολούθηση της ίδιας ομάδας (1999, δείτε εδώ). Και στις δύο μελέτες παρατηρήθηκε υποστροφή της νόσου με δραματικά οφέλη τόσο εργαστηριακά όσο και κλινικά. Αν κανείς δεν διαβάσει τις μελέτες δεν μπορεί να συλλάβει για τί όφελος μιλάμε. Και ο χρυσός Ολυμπιονίκης (!) στην κωπηλασία στην Μελβούρνη το 1956 δεν σταμάτησε εκεί. Αντίθετα, συνέχισε την έρευνα στο θέμα με μία μεγαλύτερη μελέτη η οποία δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2014 (στα 82 του πλέον), και στην οποία οι ασθενείς με έκδηλη στεφανιαία νόσο οι οποίοι συμμορφώθηκαν με μία φυτοφαγική διατροφή, επιπλέον της συνήθους αγωγής, μείωσαν την πιθανότητα υποτροπής της νόσου κατά 90 έως 99% (ανάλογα με τον τρόπο υπολογισμού των υποτροπών) σε σχέση με την ομάδα που δεν ακολούθησε την συγκεκριμένη διατροφή (δείτε εδώ το άρθρο).

Και επειδή σε αυτούς που δεν είναι εξοικειωμένοι με την διατροφή αυτή, μία συχνή ανησυχία/μομφή είναι η δυσκολία υιοθέτησης και διατήρησης μίας τέτοιας διατροφής, οι μελέτες αυτές έδειξαν πολύ υψηλή συμμόρφωση (90% συμμόρφωση στα 4 χρόνια παρακολούθησης στην πιο πρόσφατη μελέτη του Esselstyn) και μάλιστα αυθορμήτως, όπως έγινε μετά τον πρώτο χρόνο παρακολούθησης της Lifestyle Heart Trial του Ornish (δηλ. ενώ η μελέτη ήταν σχεδιασμένη για έναν χρόνο, οι ασθενείς ένιωθαν τόσο καλά με την νέα τους διατροφή που την συνέχισαν μόνοι τους με αποτέλεσμα να μπορεί η παρακολούθηση να επεκταθεί στα 5 χρόνια).

Πλέον, στο πεδίο της υγείας βρισκόμαστε στο επόμενο λογικό στάδιο, σε αυτό της μαζικής διευκόλυνσης της πρόσβασης των ανθρώπων σε μία τέτοια διατροφή. Πράγματι, o Dean Ornish έχει καταφέρει να προσφέρει αυτό το διατροφικό πρότυπο σαν υπηρεσία υγείας, τόσο από συμμετέχουσες ασφαλιστικές εταιρείες, όσο και από συμμετέχοντες ιατρούς και Νοσοκομεία (δείτε εδώ). Το αποτέλεσμα είναι μία εκθετική αύξηση στον αριθμό των ατόμων που μπορούν να απολαύσουν χωρίς ιδιαίτερο κόπο τα οφέλη από μία τέτοια αλλαγή στην διατροφή τους και χωρίς ο ιατρός τους να τους λέει “τί σαχλαμάρες είναι αυτές που κάνεις”.

Και φυσικά στο πεδίο αυτό της διευκόλυνσης αποδοχής αυτής της θεραπείας, δεν μπορεί να μην μνημονεύσουμε τον ιατρό με την μεγαλύτερη κλινική εμπειρία σε αυτήν την διατροφή, τον “πιο τυχερό ιατρό στον κόσμο…” σύμφωνα με τα δικά του λεγόμενα, “…καθώς οι δικοί μου ασθενείς γίνονται καλά…”, τον Dr John McDougall (δείτε εδώ το πλούσιο site του).

Εμείς, στο Καρδιολογικό ιατρείο λοιπόν, δεν πρωτοτυπούμε, απλώς μιμούμαστε, όταν προσφέρουμε αυτήν την επιλογή σαν μία από τις εναλλακτικές των ασθενών στην Αθήνα και την Ελλάδα. Αλλά τουλάχιστον, πλέον την έχουν αυτήν την επιλογή!

Διατροφή και περιβάλλον (και μακρινοί συνάνθρωποί μας)

Εκτός των εντυπωσιακών αυτών ευρημάτων στην καρδιαγγειακή υγεία, η ίδια αυτή διατροφή είναι αυτή που επιβαρύνει το περιβάλλον λιγότερο σε σχέση με την χρήση περιορισμένων πόρων (ενεργειακών, αλλά και εδάφους, νερού, κ.ά.) αλλά και σε σχέση με την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα αλλά και τοξικών αποβλήτων που αρδεύονται στα γύρω εδάφη και εν τέλει καταλήγουν στους ωκεανούς μας. Για παράδειγμα, για την παραγωγή 0,5kg χοιρινού κρέατος απαιτούνται περίπου 7.000 λίτρα νερού, ενώ για 0,5kg σιτάρι περίπου 500 λίτρα (δείτε εδώ και εδώ ενδεικτικά). Αντίστοιχα, η αποψίλωση δασών έχει ως κύρια αιτία την κτηνοτροφία, άμεσα ή έμμεσα (για καλλιέργεια ζωοτροφών) (δείτε εδώ). Το αποτέλεσμα είναι περιβαλλοντική επιβάρυνση, υπερθέρμανση του πλανήτη, και επιδείνωση της ανισότητας στην κατανομή της τροφής σε ανθρώπινους πληθυσμούς, δηλ. πείνα (καθώς σε περιοχές όπου παράγεται τροφή που προορίζεται για ζώα (σιτάρι, καλαμπόκι, σόγια, σόργο, κ.ά.), αυτή πωλείται σε άλλες πιο πλούσιες περιοχές ενώ συχνά οι κάτοικοί της δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε ελάχιστη καλλιεργήσιμη γη).

Τόσο τα αποτελέσματα στην υγεία όσο και η περιβαλλοντική επίπτωση της διατροφής, είναι η αιτία που μία αρκετά συντηρητική δομή όπως η Συμβουλευτική Επιτροπή για τις Διατροφικές Οδηγίες (DGAC) του USDA στο κείμενο που δημοσίευσε προς διαβούλευση πριν λίγες ημέρες (εδώ τα κείμενα) προτείνει την φυτοφαγική διατροφή ως την περισσότερο προάγουσα την υγεία και παράλληλα την λιγότερο επιβλαβή για το περιβάλλον ( “a diet higher in plant-based foods, such as vegetables, fruits, whole grains, legumes, nuts, and seeds, and lower in calories and animal-based foods is more health promoting….”). Αυτές θα είναι οι επίσημες Αμερικάνικες διατροφικές οδηγίες από τώρα, το 2015, έως το 2020 που θα είναι η επόμενή τους αναθεώρηση. Πρόκειται για ένα μεγάλο, γενναίο βήμα για μία δομή που τόσο συχνά έχει απογοητεύσει με την έμφασή της στα food politics.

Διατροφή και μη ανθρώπινα ζώα

Πέρα από την υγεία και το περιβάλλον, δεν μπορεί κανείς παρά να απορεί πώς είναι δυνατόν το ανθρώπινο είδος να δικαιολογεί μία τόσο βάρβαρη και άνιση αντιμετώπιση προς αυτό που ονομάζουμε κυνικά “παραγωγικά” ζώα (ωσάν να είναι βιομηχανικά μηχανήματα), την στιγμή που δεν έχουν καμμία ουσιαστική διαφορά από ζώα των οποίων συλλογικά σεβόμαστε το δικαίωμά τους στην ζωή (βλ. γουρούνι έναντι σκύλου, τόνος έναντι δελφινιού, κ.ά.). Η κουλτούρα αυτή, το ονομαζόμενο carnism από την Melanie Joy, θα ήταν απολύτως λογική σε μία κοινωνία βγαλμένη από το “Mad Max”, αλλά δεν έχει καμμία θέση σε πολιτισμούς προηγμένους του 2015. Ο μόνος λόγος που συνεχίζουμε να ακολουθούμε την σχιζοφρενή, πεπατημένη οδό είναι η συνήθεια, η (ψευδ)αίσθηση ότι η εναλλακτική είναι δύσκολη και άγευστη, και η συνειδητή συλλογική επιλογή μας να μεταφέρουμε την ευθύνη της διατροφικής μας εκπαίδευσης από τους επιστήμονες στις εταιρείες τροφίμων. Το τελευταίο στην πράξη θα πει ότι συλλογικά έχουμε αποδεχθεί μία ανομολόγητη συνενοχή του τύπου “As long as you don’t tell me, I don’t want to know.” Πράγματι, λίγοι σαρκοφάγοι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι τα video που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο από τα κτηνοτροφεία/σφαγεία δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο απόλυτος κανόνας, λίγοι σαρκοφάγοι αντιλαμβάνονται ότι σχεδόν όλα τα ζωικά προϊόντα οφείλονται σε θάνατο μωρών/παιδιών (ηλικιακά) ζώων, λίγοι σαρκοφάγοι αντιλαμβάνονται ότι τα ζώα αυτά γεννιούνται και πεθαίνουν πλέον άρρωστα, αφύσικα, τρελλαμένα, μολυσμένα, θύματα της χειρότερης και μεγαλύτερης θηριωδίας που έχει γίνει ποτέ στην ιστορία του πλανήτη μας. Εγώ, πριν λίγα χρόνια, δεν είχα ιδέα… Πάνω από 100 δισεκατομμύρια ζώα έχουν αυτήν την μοίρα κάθε χρόνο. Τα μαχαιροπήρουνά μας αποτελούν όπλα μαζικής καταστροφής, όπως λέει ο Philip Wollen (βλ. εδώ για ένα εμπνευστικό 10λεπτο). Όποιος έχει την ελάχιστη σχέση με τα ζώα ή/και με τους αριθμούς πρέπει να σοκαριστεί με αυτά τα δεδομένα.

Σε αντίθεση, λοιπόν, με την σύγχρονη πρακτική, υπάρχει μία ηθική στάση την οποία οφείλουμε ως πολιτισμένοι άνθρωποι να κρατήσουμε τόσο προς τα υπόλοιπα ενσυνείδητα όντα (sentient beings), όσο και προς τους ίδιους μας τους εαυτούς και τους συνανθρώπους μας, αν δεν θέλουμε να μας υποτιμάμε. Αυτή η στάση είναι ο σεβασμός στο δικαίωμα των ζώων στην ελεύθερη ζωή στην φύση, όπως πρωτοπόροι ακαδημαϊκοί (με κυρίαρχη σε αυτό το πεδίο την επιρροή του Καθηγητή Νομικής Professor Gary Francione) έχουν επιχειρηματολογήσει εκτενώς, αλλά και όπως πολλοί απλοί άνθρωποι έχουν αισθανθεί έμφυτα/αυθόρμητα χωρίς να χρειαστεί να διαβάσουν τίποτα.

Πράγματι, με βάση τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι μία υγιεινή φυτοφαγική διατροφή αποτελεί μία ολοκληρωμένη στάση ζωής η οποία απαντά με πειθώ στα σημαντικότερα σημερινά προβλήματα της κοινωνίας μας (ειδικά σε μία υπερχρεωμένη και καταταλαιπωρημένη χώρα σαν την Ελλάδα, η οποία εισάγει πάνω από ένα δις ευρώ κρέας ετησίως, την ώρα που αφήνει τα γόνιμα εδάφη της ακαλλιέργητα).

Διατροφή και παιδιά

Άφησα τελευταίο το σημαντικότερο. Πράγματι, επιπλέον όλων των παραπάνω βλέπουμε ανθρώπους σαν τον γνωστό σε όλους μας σκηνοθέτη του “Τιτανικού” James Cameron να υποστηρίζει την “Μούσα” του (την σύζυγό του, που ίδρυσε το Muse school), το πρώτο στον κόσμο σχολείο που γίνεται εντελώς vegan (δηλ. όχι μόνο στο μενού του, αλλά και στο εκπαιδευτικό υλικό του, π.χ. αντίο ζωολογικά πάρκα τύπου Αττικό Πάρκο, αντίο Δελφινάρια, κ.ά.), αλλά και όλο και περισσότερα σχολεία να ενδιαφέρονται να ακολουθήσουν ένα φυτοφαγικό μενού (όπως εδώ) και προφανώς όλο και περισσότερους γονείς να νιώθουν άνετα με κάτι τέτοιο. Έτσι, πλέον μεγαλώνουν για πρώτη φορά παιδιά που έχουν όλα τα παραπάνω ως κοινά δεδομένα στον (μικρό)κοσμό τους μαζί με τους φίλους τους, δηλ. δεν θα αποτελούν την εξαίρεση, δεν θα είναι τα παιδιά κάποιων “παράξενων, γραφικών, και ριζοσπαστικών” γονιών, γιατί και οι συμμαθητές τους θα είναι το ίδιο! Με λίγα λόγια, θα αλλάξει η “νόρμα”, για να το πω στην διάλεκτο που μιλάμε τελευταία στην Ελλάδα.

Καταπληκτικό!!!

Βάζοντας τα κομμάτια στην θέση τους

Αντιλαμβάνεται κανείς λοιπόν ότι πλέον έχουμε μαζέψει όλα τα κομμάτια του παζλ και έχουμε βάλει ήδη τα περισσσότερα στην σωστή τους θέση, ώστε η εικόνα του μέλλοντος να είναι αρκετά ευδιάκριτη σε όλο και περισσότερους ανθρώπους. Άλλωστε, όπως γνωρίζουμε από τις νευροεπιστήμες, αρκεί ένα απλό click στο μυαλό μας, αρκεί μία στιγμή, ώστε μία θολή και δυσδιάκριτη εικόνα να μετατραπεί εφ εξής σε καθαρή και ευδιάκριτη. Η κατεύθυνση είναι δεδομένη, η ταχύτητα μόνο μπορεί να αλλάξει. Όσο πιο γρήγορα, τόσο το καλύτερο για όποιον νοιάζεται για ο,τιδήποτε από τα παραπάνω, δηλ. για όλους μας. Είναι στο χέρι μας, αρκεί να το επιλέξουμε. Και είναι μόνο ένα click μακριά…

————————————————————————————–

Σημείωση επεξηγηματική: Η διατροφή στην οποία αναφέρομαι συνεχώς στο άρθρο ότι έχει μελετηθεί έχει τα εξής χαρακτηριστικά: φυτοφαγική, χωρίς (ή με έλάχιστα) πρόσθετα λιπαρά, με την μικρότερη δυνατή επεξεργασία (π.χ. με πλήρη δημητριακά έναντι αποφλοιωμένων), με κύριες πηγές τροφής τα όσπρια, τα πλήρη δημητριακά, τα λαχανικά, τα φρούτα, και όλα αυτά σε όση ποσότητα και συχνότητα επιθυμεί κανείς.

 

 

Acknowledgments: Thank you veganmama, thank you Anastasia for learning me all the above! I am sure you would have written it better, had you the time…

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend