Κωστής Τσαρπαλής > Διατροφή > Διατροφή και υγεία: Ο ελέφαντας στο (εξεταστικό) δωμάτιο

Διατροφή και υγεία: Ο ελέφαντας στο (εξεταστικό) δωμάτιο

guide to a healthy plate
guide to a healthy plate

Η διατροφή είναι αυτήν την στιγμή ο ελέφαντας στο εξεταστικό δωμάτιο κάθε ιατρείου, κάθε Νοσοκομείου, κάθε δυτικού συστήματος υγείας. Είναι καιρός να πάψουμε να εθελοτυφλούμε, να αναγνωρίσουμε την ύπαρξή του, και να ασχοληθούμε μαζί του όπως του αξίζει. Το όφελος τόσο σε προσωπικό/οικογενειακό όσο και σε συλλογικό επίπεδο είναι τεράστιο για να το προσπεράσουμε.

Ένα από τα προβλήματα της σύγχρονης Ιατρικής είναι η αίσθηση των περισσότερων ιατρών ότι η διατροφή παίζει μικρό (ή το πολύ μέτριο) ρόλο στην προαγωγή της υγείας μας και σίγουρα μικρότερο από αυτό των φαρμάκων ή των όποιων παρεμβάσεων (όταν αυτές υπάρχουν). Αυτή η υποεκτίμηση της αποτελεσματικότητος της διατροφής εξηγείται ως εξής: Πρώτον, οι ιατροί ποτέ και πουθενά δεν διδάσκονται για την σχέση της διατροφής με την υγεία, και δεύτερον ακόμη κι αν κάποιοι κάνουν την υπέρβαση και καταφέρουν να μελετήσουν το θέμα, δεν τους προσφέρεται κανένα κίνητρο για να χρησιμοποιήσουν αυτήν την γνώση τους στην πράξη. Αντίθετα, τους προσφέρονται πολλά κίνητρα να πεσουν με τα μούτρα στην φαρμακευτική/επεμβατική αντιμετώπιση. Αυτό έχει οδηγήσει σε μία εντελώς παράδοξη και σχιζοφρενή κατάσταση στα δυτικά συστήματα παροχής υγείας όπου έχουμε από την μία ιατρούς που δεν γνωρίζουν για διατροφή, και από την άλλη διατροφολόγους που δεν γνωρίζουν για υγεία. Το αποτέλεσμα είναι οι δύο αυτές ομάδες επαγγελματιών να μιλούν ξένη μεταξύ τους γλώσσα και να δουλεύουν ανεξάρτητα αντί να συνεργάζονται για το όφελος των ασθενών τους.

Το γιατί και πώς μία υγιεινή διατροφή μπορεί να είναι τόσο απρόσμενα προστατευτική για την υγεία μας μπορεί σαν ερώτημα, δυστυχώς, να τεθεί και αντίστροφα, δηλ. πώς η δυτική διατροφή μπορεί να είναι τόσο επιβλαβής (ή αλλιώς πώς τα κάναμε μαντάρα!);

Ας το μελετήσουμε το θέμα χωρίς δεδομένα (from first principles) και με πολύ απλά λόγια: Η ιατρική έρευνα μελετάει συνήθως συγκεκριμένα μεμονωμένα συστατικά (π.χ. βιταμίνη C, ίνες), ή κατηγορίες τροφίμων (π.χ. φρούτα, κόκκινο κρέας) διότι είναι ευκολότερο, γρηγορότερο, και φθηνότερο από το να μελετήσεις ολόκληρα διατροφικά σχήματα (dietary patterns). Από τέτοιες μελέτες παρέμβασης ξέρουμε πάνω κάτω τι κάνει καλό, τι είναι ουδέτερο, και τι κάνει κακό στην υγεία μας. Σχηματικά λοιπόν, ας πούμε ότι τα φρούτα μας κάνουν καλό. Αυτό σημαίνει ένα ποσοστό μείωσης στον κίνδυνο για νοσηρότητα. Ας πούμε τώρα ότι το κόκκινο κρέας μας κάνει κακό. Αυτό αντίστροφα σημαίνει ένα ποσοστό αύξησης στον κίνδυνο νοσηρότητος. Επίσης κάποια τρόφιμα μπορεί να είναι ουδέτερα, δηλ. να μην επηρεάζουν την πιθανότητα να νοσήσουμε. Τώρα, κι εδώ είναι το κρίσιμο σημείο, ας πούμε ότι υιοθετούμε μία διατροφή με ΌΛΑ τα τρόφιμα που μας κάνουν καλό και αφαιρούμε ΌΛΑ όσα μας κάνουν κακό. Δεδομένου ότι ο συνηθισμένος άνθρωπος καταναλώνει σε μεγάλο βαθμό τροφές επιβλαβείς για την υγεία και παράλληλα αποκλείει σε μεγάλο βαθμό υγιεινές τροφές, το καθαρό αποτέλεσμα του να βγάλεις από την μέση όλα τα ανθυγιεινά τρόφιμα και να τα αντικαταστήσεις με υγιεινά είναι τεράστιο, μεγαλύτερο από κάθε είδους φαρμακευτική αγωγή.

Αυτήν την διατροφή προτείνουμε στο ιατρείο με μικρές διαφοροποιήσεις ανάλογα με το αν στοχεύουμε σε πρωτογενή ή δευτερογενή πρόληψη (άλλες αλλαγές πρέπει να κάνει ένα άτομο μετά από ένα έφραγμα ή χειρουργείο by-pass και άλλες κάποιος που έχει ήπια αυξημένη την αρτηριακή του πίεση ή την χοληστερόλη). Αυτό το διατροφικό πρότυπο, όμως, επειδή σαν επιλογή δεν μοιάζει ρεαλιστική (ούτε καν ξέρουμε πώς να το κάνουμε και μάλιστα σε βάθος χρόνου!) μας κάνει να υποεκτιμούμε όλοι, τόσο οι ιατροί όσο και οι απλοί σε σχέση με τα θέματα υγείας άνθρωποι, το πιθανό όφελος από μία (πραγματικά) υγιεινή διατροφή. Σίγουρα όμως αν το δούμε σαν συλλογή από διατροφικές επιλογές που όλες μαζί καθορίζουν το διατροφικό μας πρότυπο, τότε ίσως να μην είναι πλέον τόσο εντυπωσιακό, αλλά αντίθετα να μοιάζει και λογικό.

Ακολουθήστε με σε έναν απλοϊκό και αυθαίρετο συλλογισμό που όμως μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της δύναμης που έχει η διατροφή στην υγεία μας. Έστω ένα άτομο που τρέφεται με τον τυπικό δυτικό (και μεσογειακό δυστυχώς πλέον) τρόπο διατροφής. Έχουμε λοιπόν μεγάλη κατανάλωση σε:

  1. ζωικά,
  2. σε επεξεργασμένες τροφές,
  3. σε αλάτι,
  4. σε ζάχαρη,
  5. σε πρόσθετο λίπος.

Παράλληλα έχουμε μικρή κατανάλωση σε:

  1. λαχανικά,
  2. φρούτα,
  3. όσπρια,
  4. δημητριακά (πλήρη ή ολικής αλέσεως),
  5. φυτικές ίνες.

Ας πούμε τώρα αυθαίρετα (αλλά δεν απέχει από την πραγματικότητα) ότι κάθε επιβλαβές χαρακτηριστικό της διατροφής που αποκλείουμε και κάθε υγιεινό χαρακτηριστικό που υιοθετούμε μειώνει κατά μέσο όρο τον κίνδυνο του ατόμου αυτού για μία πάθηση, π.χ. τον σακχαρώδη διαβήτη ή το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου κατά 20%. Το 20% είναι ένα ρεαλιστικό μέγεθος (πράγματι, περίπου τόσο είναι το όφελος για κάθε ένα από τα παραπάνω από τις κλινικές μελέτες) προκειμένου ένα τέτοιο όφελος να έχει φανεί σε κλινικές μελέτες ότι είναι στατιστικά σημαντικό (δεδομένου και του διαστήματος εμπιστοσύνης – confidence interval όπως αναφέρεται στην στατιστική – που συχνά αποτρέπει να φανεί ένα μικρότερο μέγεθος οφέλους, π.χ. 5%, ως στατιστικά σημαντικό,  εκτός κι αν πρόκειται για πολύ μεγάλη μελέτη, και συνήθως δεν μπορεί να είναι τόσο μεγάλη μία μελέτη παρέμβασης). Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος κάνει μία από τις πιθανές δέκα προαναφερόμενες αλλαγές (π.χ. αύξηση κατανάλωσης λαχανικών) θα μειώσει τον κίνδυνό του για διαβήτη κατά 20%, άρα ο νέος του κίνδυνος θα είναι 80%.

Εντυπωσιακό; Όχι, πρόκειται περί μίας μέτριας μείωσης κινδύνου που μας φαίνεται λογική. Αν τώρα κάνει άλλη μία αλλαγή π.χ. κόψει και τα ζωικά προϊόντα ο κίνδυνός του θα είναι 20% πιο μικρός, άρα θα είναι στο 80% του προηγούμενου, ο οποίος όμως θυμίζω ότι ήταν ήδη στο 80% του αρχικού του κινδύνου. Συνεπώς τώρα το άτομο αυτό έχει κίνδυνο για εμφάνιση διαβήτη 0,8*0,8=0.64%, ή αλλιώς 36% μικρότερο από τον αρχικό του. Τώρα αρχίζει κάπως να εντυπωσιάζει.

Αν τώρα ο άνθρωπος αυτός αποφασίσει ότι θέλει να κάνει όλες τις αλλαγές (είπαμε υποθετικό είναι το παράδειγμα!) για να μειώσει κι άλλο τον κίνδυνο, τότε χρησιμοποιώντας απλά μαθηματικά μπορούμε να υπολογίσουμε ότι κάνοντας και τις δέκα αλλαγές ο τελικός του κίνδυνος θα είναι το 0.8 υψωμένο στην δύναμη του 10, δηλ. 0.8στην10 ή αλλιώς στο 10.7% της αρχικής του πιθανότητας (0.8στην10=0,107), δηλ. θα έχει μειώσει τον κίνδυνο κατά περίπου 90%. Μα τόσο είναι και το όφελος που έχει ήδη υπολογιστεί από δημοσιευμένες μελέτες από μία άρδην αλλαγή προς έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, τόσο για τον διαβήτη όσο και για το έμφραγμα του μυοκαρδίου!

Σημειωτέον ότι τέτοια ποσοστά μείωσης κινδύνου δεν συναντάμε πουθενά στην βιβλιογραφία για τις όποιες φαρμακευτικές ή επεμβατικές μας πράξεις. Επίσης, σημειωτέον ότι η υιοθέτηση και απόλαυση του οφέλους μία υγιεινής διατροφής δεν μας αποτρέπει από το να χρησιμοποιήσουμε επιπρόσθετα τα φάρμακα ή/και τις επεμβάσεις που μπορεί να είναι επωφελείς.

Άρα μην εντυπωσιαζόμαστε από το πιθανό όφελος από μία υγιεινή διατροφή, μην αμφισβητούμε το όφελος αυτό, αλλά αντίθετα ας το καλοδεχτούμε σαν γνώση και ας δούμε πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την γνώση για να πάρουμε την υγεία μας υπό τον δικό μας έλεγχο και όχι να την θεωρούμε ως κάτι που μας έχει δοθεί ως γραμμένο στην μοίρα μας (τουτ’ έστιν γονίδια). Άλλωστε, πρόσφατα μάλιστα φάνηκε ότι και η ίδια η έκφραση των γονιδίων επηρεάζεται από τον τρόπο ζωής και ειδικά την διατροφή μας, ενεργοποιώντας προστατευτικά για την υγεία γονίδια και συγχρόνως απενεργοποιώντας γονίδια που προάγουν χρόνιες νόσους, αλλά και αυξάνοντας το μέγεθος των τελομεριδίων που σε απλά λόγια καθορίζουν την μακροβιότητα των κυττάρων μας.

Σαν τελική υποσημείωση είναι χρήσιμο εδώ να κάνω μνεία και σε άλλο ένα συμπέρασμα του παραπάνω απλού παραδείγματος. Η διατροφή γενικά αντιμετωπίζεται από την ιατρική κοινότητα και τον πολύ κόσμο ως ένας παράγοντας κινδύνου (και συχνά λανθασμένα ως μέτρια ισχυρός) ενώ στην πραγματικότητα οι διατροφικές συνήθειες μας είναι ο συγκερασμός πολλαπλών (μέτρια ισχυρών) παραγόντων που δρουν συνεργικά. Έτσι έχουμε πολλαπλούς διατροφικούς παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία μας από λίγο και το σύνολο αυτών όπως εφαρμόζεται στο προσωπικό μας διατροφικό σχήμα (dietary pattern) καθορίζει και το τελικό αποτέλεσμα. Όμως γίνεται έτσι ξεκάθαρο ότι αν κανείς ασχοληθεί σοβαρά με την βελτίωση της υγείας του, στην ουσία έχει την δυνατότητα να μεταβάλει προς το ευνοϊκότερο πολλαπλούς παράγοντες συγχρόνως, που στο σύνολό τους, τους ονομάζουμε διατροφή. Δεν τα λέω αυτά για να δώσω έμφαση σε μεμονωμένα τμήματα της διατροφής μας. Αντιθέτως, προσπαθώ να δείξω ότι στο τέλος της ημέρας αυτό που μετρά είναι το συνολικό μας διατροφικό σχήμα. Αλλά παράλληλα είναι καλό να συνειδητοποιήσουμε ότι στο σύνολό της η διατροφή μας είναι ένας πολύ ισχυρός τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου (ή προστατευτικός παράγοντας ανάλογα με τις επιλογές μας) για τις χρόνιες παθήσεις του αναπτυγμένου κόσμου, και θα έπρεπε να είναι η αρχή και η βάση κάθε ιατρικής παρέμβασης (μαζί φυσικά και με άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής), πάνω στην οποία μπορεί κανείς να προσθέσει ακριβότερες και πιο επικίνδυνες θεραπείες (βλ. φάρμακα, επεμβάσεις).

Η διατροφή είναι αυτήν την στιγμή ο ελέφαντας στο εξεταστικό δωμάτιο κάθε ιατρείου, κάθε Νοσοκομείου, κάθε δυτικού συστήματος υγείας. Είναι καιρός να πάψουμε να εθελοτυφλούμε, να αναγνωρίσουμε την ύπαρξή του, και να ασχοληθούμε μαζί του όπως του αξίζει. Το όφελος τόσο σε προσωπικό/οικογενειακό όσο και σε συλλογικό επίπεδο είναι τεράστιο για να το προσπεράσουμε.

© Kostis Tsarpalis 2015

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend