Κωστής Τσαρπαλής > Διατροφή > Διατροφική εκπαίδευση (ή, Γιατί η αγάπη περνάει μέσα από το στομάχι;)

Διατροφική εκπαίδευση (ή, Γιατί η αγάπη περνάει μέσα από το στομάχι;)

διατροφική εκπαίδευση
διατροφική εκπαίδευση | μενού Ναυσικάς |πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα

Διατροφική εκπαίδευση | Εισαγωγή

διατροφική εκπαίδευση | πρωινό
πρωινό | corn flakes χωρίς ζάχαρη με γάλα αμυγδάλου

Η διατροφική εκπαίδευση θα έπρεπε να είναι θέμα υψίστης σημασίας στα σχολεία και τα σπίτια μας. Ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου που οδηγεί σε πρόωρη θνησιμότητα και νοσηρότητα στον γενικό πληθυσμό στις ανεπτυγμένες χώρες είναι πλέον η (κακή) διατροφή. Αυτό έχει φανεί από πολλές, μεγάλες, και έγκυρες επιδημιολογικές μελέτες όπως η εντυπωσιακή σε μέγεθος και σχεδιασμό (και συνεχιζόμενη από το 1990 μέχρι σήμερα) επιδημιολογική μελέτη Global Burden of Disease Study που χρηματοδότησε το Bill and Melinda Gates Foundation και έχει οδηγήσει σε σειρά δημοσιευμένων επιστημονικών άρθρων, όπως αυτό εδώ στο Lancet το 2015, ενώ κάποια από τα αποτελέσματα για τις ΗΠΑ και τις ανεπτυγμένες χώρες μπορεί να τα βρει κανείς σε σύνοψη σε ένα infographic στο JAMA.

Η μελέτη, λοιπόν, αυτή έδειξε ότι (στις ΗΠΑ) η διατροφή αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τις κυριότερες αιτίες θανάτου, πάνω από το κάπνισμα, την αρτηριακή πίεση, την παχυσαρκία, ή ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε. Το γεγονός, μάλιστα, ότι από τους επόμενους πέντε πιο σημαντικούς παράγοντες κινδύνου (στον κατάλογο των 10 σημαντικότερων παραγόντων κινδύνου), η διατροφή συσχετίζεται αιτιολογικά με τους τέσσερις (συγκεκριμένα με την αρτηριακή πίεση, τον δείκτη μάζας σώματος, την γλυκόζη νηστείας, και την ολική χοληστερόλη), δείχνει ότι ακόμη και αυτή η ανάλυση δεν είναι παρά μία υποεκτίμηση του πραγματικού αντικτύπου της διατροφής.

Με αυτό το δεδομένο, δεν είναι λογικό να θέλουμε να κάνουμε όλοι μας (σε προσωπικό αλλά και συλλογικό επίπεδο, βλ. το σπίτι, το σχολείο, αλλά και το Υπουργείο Παιδείας, Υγείας, κ.λπ.) ό,τι μπορούμε για να μάθουμε από νωρίς στα παιδιά μας πώς να τρέφονται υγιεινά; Πώς να ξεχωρίζουν τι είναι φαγητό και τι όχι; Και το κυριότερο, πώς να απολαμβάνουν και να επιλέγουν αυτό το υγιεινό φαγητό έναντι του ανθυγιεινού;

Η υπεύθυνη διατροφική εκπαίδευση είναι αυτή που μαθαίνει στα παιδιά ξεκάθαρα και με απλό τρόπο τι κάνει καλό στο σώμα τους. Αυτή που αποφεύγει την πρόκληση μη αναγκαίας σύγχυσης στο μυαλό τους.

διατροφική εκπαίδευση | δεκατιανό
δεκατιανό | φράουλες και μπανάνα

Η υπεύθυνη διατροφική εκπαίδευση είναι αυτή που μαθαίνει στα παιδιά μας από νωρίς και με κάθε αφορμή την ισχυρή σχέση που έχουν οι επιλογές του φαγητού μας με την καλή υγεία των ανθρώπων που αγαπάμε, με την αποτελεσματική σίτιση των φτωχών πληθυσμών, με την βιωσιμότητα του πλανήτη, με το πώς υποστηρίζουμε ειλικρινά και ώριμα τον τόσο διαδεδομένο ισχυρισμό ότι αγαπάμε τα ζώα. Ακούγεται στερεότυπο αλλά τι να κάνουμε αφού έτσι είναι.

Αυτά για να γίνουν σοβαρά, δεν αρκεί μία πυραμίδα ή ένα πιάτο σε μία η περισσότερες διδακτικές ώρες. Δεν αρκεί μία κουβέντα περί υγείας, όσο χρήσιμα κι αν είναι και αυτά. Η υγιεινή διατροφή διδάσκεται κυρίως στην πράξη, στην κουζίνα, στα καθημερινά γεύματα, στα καθημερινά βιώματα των παιδιών.

Με λίγα λόγια, χρειάζεται ενεργός συμμετοχή των παιδιών σε όλα τα στάδια που περιλαμβάνονται σε αυτό που ονομάζουμε φαγητό. Κι αυτά είναι τόσα πολλά και πολύπλοκα που ακόμη κι οι ενήλικες συχνά μπλοκάρουμε, ακόμη πιο συχνά βαριόμαστε να τα κάνουμε, και εν τέλει τα αποφεύγουμε. Κι έτσι καταλήγουμε στο έτοιμο, στο επεξεργασμένο, στο ανθυγιεινό. Και τότε δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Λογικό είναι, αφού ζούμε σε ένα μοναδικό στα χρονικά περιβάλλον διατροφής (food culture) στο οποίο δεν είχαμε τον χρόνο να εξελιχθούμε και να προσαρμοστούμε και το οποίο ποτέ δεν μάθαμε πώς να αντιμετωπίσουμε.

Υγιεινό σπιτικό φαγητό | Τόσο πολύπλοκο όσο ακριβώς νομίζουμε

διατροφική εκπαίδευση | μεσημεριανό
μεσημεριανό | μακαρόνια ολικής με σαλάτα

Ας δούμε όμως τα στάδια ενός και μόνο γεύματος για να θυμηθούμε πόσο πολύπλοκο είναι να φάμε υγιεινό, σπιτικό φαγητό. Ενδεικτικά και μόνο έχουμε:

  1. οργάνωση γεύματος: ποια συνταγή θα μαγειρέψουμε, πού θα την βρούμε, τι υλικά θα χρειαστούμε, πού και πότε θα τα αγοράσουμε (και πόσο κοστίζουν), πώς και πού θα τα αποθηκεύσουμε στο σπίτι μέχρι την ημέρα που θα τα χρειαστούμε.
  2. παρασκευή γεύματος: βήματα συνταγής (από μόνο του πολύπλοκο), ετοιμασία τραπεζιού, σερβίρισμα πιάτων, κατανάλωση φαγητού (ο στόχος όλης της διαδικασίας).
  3. επαναφορά κουζίνας στην αρχική κατάσταση: μάζεμα και καθάρισμα πιάτων, τραπεζιού, κουζίνας.

Αυτά τα λίγα μου έρχονται για ένα και μόνο γεύμα. Και αν λίγες ώρες αργότερα επιθυμούμε να φάμε κάτι διαφορετικό, πάμε και πάλι από την αρχή. Μην μας κάνει λοιπόν εντύπωση γιατί καταλήγουμε να αποφεύγουμε το σπιτικό υγιεινό φαγητό. Το παράξενο είναι ακριβώς το αντίθετο, πώς δηλαδή κάποιοι καταφέρνουν και μαγειρεύουν συστηματικά στο σπίτι στη σημερινή εποχή. Θέλει πολύ χρόνο και κόπο. Φυσικά, εδώ είναι προφανές ένα τεράστιο κενό στην αγορά, για προσφορά υγιεινού “σπιτικού” φαγητού. Είμαι σίγουρος ότι θα είχε ανταπόκριση.

Υγιεινή διατροφή | Καταγραφή στο υποσυνείδητο (Practice makes perfect)

διατροφική ακπαίδευση | απογευματινό
απογευματινό | ντολμαδάκια

Μέχρι τότε όμως, και δεδομένου ότι το φαγητό αποτελεί καθημερινή ανάγκη, ο μόνος τρόπος να τρώμε συστηματικά υγιεινά και αυτό να είναι απολαυστικό είναι να γίνει δεύτερή μας φύση, να μην πρέπει να το σκεφτούμε και να το επιλέξουμε συνειδητά. Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλ. η υγιεινή διατροφή πρέπει να είναι συνειδητή επιλογή σε κάθε γεύμα, τότε απαιτεί πολλή δουλειά, τόση που σχεδόν ποτέ δεν θα γίνει, τουλάχιστον όχι συστηματικά, όχι σε βάθος χρόνου. Γι’ αυτό οι δίαιτες δεν πετυχαίνουν.

Όταν κανείς μαθαίνει κάποια δεξιοτεχνία (skill), όποια κι αν είναι αυτή, ξέρουμε πώς περνά από το στάδιο της συνειδητής και πιστής ακολουθίας των απαραίτητων βημάτων, στο στάδιο που αυτά γίνονται αυθόρμητα, αυτόματα, και ασυνείδητα. Αυτά τα βήματα, με την συνεχή επανάληψη, οργανώνονται ως μία διαδικασία και μεταφέρονται και αποθηκεύονται στην παρεγκεφαλίδα (cerebellum) και μετά και σε άλλα μέρη του εγκεφάλου, και γίνονται δεύτερή μας φύση. Είναι ο λόγος που άνθρωποι που πάσχουν από αμνησία, συχνά δεν ξεχνούν τέτοιες δεξιοτεχνίες (π.χ. το να παίζουν ένα όργανο), διατηρούν δηλ. την διαδικαστική μνήμη τους (procedural memory). Έτσι πρέπει να αντιμετωπίσουμε και την διατροφή στα παιδιά. Ως μία δεξιοτεχνία που πρέπει να μάθουν. Μόνο έτσι μπορούν τα τόσο πολύπλοκα στάδια που περιλαμβάνει η υγιεινή διατροφή να αυτοματοποιηθούν. Το ότι εμείς αυτήν την δεξιοτεχνία δεν την μάθαμε μικροί ή ακόμη δεν την έχουμε μάθει είναι ένα σημαντικό άλλοθι που έχουμε. Όμως, εδώ δεν ψάχνουμε για άλλοθι, ψάχνουμε για λύσεις.

Διατροφική εκπαίδευση | σαν να λέμε “η αγάπη περνάει μέσα από το στομάχι”

διατροφική εκπαίδευση | βραδινό
βραδινό | ρεβύθια

Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις ήταν η πρώτη φωτογραφία, μία δραστηριότητα που έφερε σπίτι η Ναυσικά από το σχολείο πριν λίγες ημέρες. Εντυπωσιαστήκαμε ευχάριστα με το μενού που είχε ετοιμάσει, τόσο για τις επιλογές που συμπεριέλαβε όσο και για αυτές που απέκλεισε. Είναι ένα μενού πολύ προσεγμένο, πραγματικά. Χάρηκα που θέματα που εμένα μου πήρε δεκαετίες να ξεκαθαρίσω (και ακόμη προσπαθώ) βλέπω να τα έχει ήδη εμπεδώσει τόσο νωρίς. Είναι προφανές ότι τα παιδιά μπορούν και πρέπει να ξεκινήσουν να μαθαίνουν για την διατροφή από την ώρα μηδέν, πολύ πριν ακόμη μπορέσουν να μάθουν ορθογραφία 🙂 !

Δεν μπορώ όμως να μην σχολιάσω ότι η απλή αυτή φωτογραφία δείχνει και κάτι ακόμη, πιο σημαντικό για εμένα. Πράγματι, αυτό το απλό κομμάτι χαρτί που έφτασε στο σπίτι, δείχνει χειροπιαστά τα αποτελέσματα της συστηματικής και συνεπούς προσπάθειας ενός ακούραστου  και καταπληκτικού ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που στην πορεία του χρόνου μάθαμε στο σπίτι μας να αποκαλούμε “Μαμά”. Αυτό το χαρτί είναι, εν τέλει, συνώνυμο με την αγάπη που αυτός ο υπέροχος άνθρωπος μάς προσφέρει. Και καλό είναι να της το λέμε, και το κάνουμε, καλό όμως είναι και να το γράφουμε πού και πού, έτσι για να μένει. Σωστά λένε, άλλωστε, ότι η αγάπη περνάει μέσα από το στομάχι. Και γι’ αυτό το μενού της Ναυσικάς θα το απολαύσουμε αυτούσιο οικογενειακώς μία από τις επόμενες ημέρες.

Σχετικά άρθρα:

Παιδιά και μαγείρεμα

© Kostis Tsarpalis, April 2017

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend