Κωστής Τσαρπαλής > Ιατρική > Τύπος γάλακτος, ύψος, και υγεία: Γιατί η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια

Τύπος γάλακτος, ύψος, και υγεία: Γιατί η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια

η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια

Τα ευρήματα μίας νέας μελέτης από τον Καναδά, η οποία δημοσιεύτηκε online στις 7 Ιουνίου στο έγκυρο The American Journal of Clinical Nutrition (Am J Clin Nutr), κάνουν τον γύρο του διαδικτύου τις τελευταίες ημέρες με εντυπωσιακή ταχύτητα:

Το μη αγελαδινό γάλα συσχετίζεται με μικρότερο ύψος στα παιδιά!

Πόσο μικρότερο; Για κάθε ποτήρι μη αγελαδινού γαλάκτος το ύψος των παιδιών ήταν 0,4cm μικρότερο σε σχέση με τον μέσο όρο, ενώ στην πιο ακραία περίπτωση όπου ένα παιδί 3 ετών κατανάλωνε τρία ποτήρια την ημέρα μη αγελαδινό γάλα, το ύψος του ήταν 1,5cm μικρότερο από αυτό ενός παιδιού που κατανάλωνε τρία ποτήρια αγελαδινού γάλακτος.

Περιορισμοί:
1. Η μελέτη ήταν cross-sectional, δηλ. μελέτησε τα παιδιά σε μία χρονική στιγμή. Τέτοιες μελέτες είναι γνωστό ότι είναι πιο αδύναμες από τις προοπτικές στο να μελετήσουν αιτιολογικές σχέσεις.
2. Η μέτρηση με ακρίβεια χιλιοστού στα παιδιά (0,1cm) κάνει εντύπωση, καθώς είναι (πολύ) μικρότερη από το περιθώριο σφάλματος της ίδιας μέτρησης. Όποιος έχει μετρήσει ύψος 3χρονου ξέρει καλά ότι μπορείς αξιόπιστα να μετρήσεις το ύψος το πολύ μέχρι ανά μισό εκατοστό, με τίποτα πάντως με ακρίβεια χιλιοστού. Το background noise με λίγα λόγια είναι μεγαλύτερο από τις αναφερόμενες διαφορές.
3. Όπως σε όλες τις διατροφικές μελέτες, η πραγματική κατανάλωση γάλακτος μπορεί να διαφέρει σημαντικά από την ανακαλούμενη. Είναι δύσκολο για έναν γονιό να θυμηθεί με ακρίβεια και αξιοπιστία την διαχρονική κατανάλωση του παιδιού σε γάλα, ειδικά για τα παιδιά που κατανάλωναν και τους δύο τύπους (αγελαδινό και μη).
4. Η ομάδα που κατανάλωνε μη αγελαδινό γάλα αποκλειστικά ήταν εντυπωσιακά μικρή, μόνο 5% του συνόλου των παιδιών, μόνο 246 παιδιά. Αντίστοιχα μικρές ήταν οι ομάδες που κατανάλωναν και τους δύο τύπους γάλακτος (8%) ή κανένα (3%). Με λίγα λόγια, πρόκειται για μία εντυπωσιακά μικρή μελέτη, έστω κι αν ο αρχικός πληθυσμός παρατήρησης μοιάζει μεγάλος (5.034 παιδιά).
5. Επίσης, δεν έγινε έλεγχος για το ύψος των γονιών του κάθε παιδιού. Δεδομένου ότι οι ομάδες ήταν πολύ μικρές σε αριθμό παρατηρήσεων, είναι πολύ πιθανό (και σίγουρα δεν μπορεί να αποκλειστεί) το ενδεχόμενο το ύψος των γονιών των παιδιών σε κάθε ομάδα (και άρα η γονιδιακή επιρροή στο ύψος των παιδιών) να είναι διαφορετικό μεταξύ των ομάδων, δηλ. το ύψος σε κάθε ομάδα να διέφερε ακόμη κι αν η διατροφή ήταν απολύτως ίδια.
6. Τέλος, δεν έγινε έλεγχος για το συνολικό διατροφικό σχήμα των παιδιών των ομάδων. Τα παιδιά κατηγοριοποιήθηκαν σε ομάδες ανάλογα με την κατανάλωση γάλακτος και μόνο, κάνοντας έτσι την σιωπηρή (implicit) υπόθεση ότι όλες οι υπόλοιπες θερμίδες τους είτε είναι ίδιες, είτε δεν παίζουν κανέναν ρόλο στην μετρούμενη παράμετρο ενδιαφέροντος, δηλ. στο ύψος.

Δεδομένου ότι οι διαφορές που μετρήθηκαν ήταν τόσο μικρές (0,4cm είναι εντός του σφάλματος μέτρησης όπως έγραψα παραπάνω και όπως γνωρίζει καλά όποιος έχει προσπαθήσει να μετρήσει το ύψος ενός τρίχρονου παιδιού) και δεδομένων όλων των παραπάνω περιορισμών, η δική μου άποψη είναι ότι πρόκειται για μία μελέτη που στην πράξη εκτός από εντυπωσιακούς τίτλους άρθρων, δεν έχει απολύτως τίποτα να προσφέρει.

Ακόμη όμως κι αν τα ευρήματα έχουν κάποια βάση, τι θα πει αυτό;

1. Είναι τόσο μικρές διαφορές ύψους αξιόπιστος δείκτης του μελλοντικού ύψους των παιδιών; Για παράδειγμα, μήπως τα παιδιά που καταναλώνουν μη αγελαδινό γάλα έχουν μόνο μικρότερο ρυθμό αύξησης ύψους χωρίς να επηρεάζεται το τελικό ύψος που θα φτάσουν στο πέρας της ανάπτυξής τους;
2. Είναι τόσο μικρές διαφορές ύψους αξιόπιστος δείκτης της κατάστασης της υγείας κάποιου, ή ακόμη περισσότερο της μελλοντικής υγείας του παιδιού ως ενήλικας; Ποια η σχέση, με λίγα λόγια, του ύψους με την μακροπρόθεσμη υγεία;

Είναι ενδιαφέρον ότι την ίδια ημέρα και στο ίδιο περιοδικό που δημοσιεύτηκε η παραπάνω μελέτη, δημοσιεύτηκε online άλλη μία μελέτη, από το Harvard αυτήν την φορά, η οποία μελέτησε ακριβώς αυτό. Την σχέση ύψους με το αν κάποιος θα γεράσει με καλή υγεία (healthy aging) ή όχι. Τα στοιχεία έρχονται από την γνωστή Nurses’ Health Study, μία προοπτική μελέτη (σε αντίθεση με την παραπάνω μελέτη), πολύ μεγαλύτερου μεγέθους (52.000 γυναίκες), με στοιχεία παρακολούθησης για όλες τις γυναίκες από το 1980 έως το 2012 (32 χρόνια παρακολούθησης). Στην μελέτη αυτή φάνηκε ότι έχοντας ελέγξει για δημογραφικές παραμέτρους αλλά και για παράγοντες του τρόπου ζωής, για κάθε 6,2cm μεγαλύτερο ύψος η πιθανότητα να μεγαλώσει κανείς με υγεία (healthy aging, δηλ. χωρίς κάποια σημαντική χρόνια νόσο ή διαταραχή στην μνήμη, την φυσική και την πνευματική λειτουργικότητα) μειωνόταν κατά 8%. Μάλιστα η διαφορά αυτή ήταν πιο έντονη στην ομάδα ατόμων με υγιεινή (υψηλή κατανάλωση σε φρούτα και λαχανικά) διατροφή, δηλ. οι γυναίκες με μικρότερο ύψος και με υγιεινή διατροφή είχαν την μεγαλύτερη πιθανότητα να μεγαλώσουν με καλή υγεία.

Η πλειονότητα του κόσμου έχει ήδη ή πρόκειται τις επόμενες ημέρες να “πέσει” με κάποιον τρόπο στην αρχική φράση και μόνο (“Το μη αγελαδινό γάλα συσχετίζεται με μικρότερο ύψος στα παιδιά!”) και με βάση αυτήν θα κάνει τους ανάλογους συνειρμούς και ίσως να κάνει και τις ανάλογες επιλογές. Το γιατί δεν θα πέσει στα ευρήματα της δεύτερης μελέτης που αναφέρω παραπάνω, μελέτης σχεδιαστικά πιο έγκυρης και αξιόπιστης (προοπτική με παρακολούθηση δεκαετιών, μεγαλύτερου δείγματος, και με harder end-points σε σχέση με την υγεία μας) και από πιο έγκυρο ερευνητικό κέντρο, ας το σκεφτεί ο καθένας μόνος του.

Ας μην κοροϊδευόμαστε όμως, αυτό δεν λέγεται ενημέρωση και οι επιλογές που καθορίζονται από τέτοιους τίτλους δεν είναι καλά ενημερωμένες επιλογές (well informed decisions). Τέτοιοι τίτλοι, δυστυχώς, μειώνουν την ελευθερία επιλογής μας, μειώνουν την αυτονομία των ασθενών (patient autonomy) που η ιατρική έχει ως βασικό στόχο να αυξήσει, και βεβαίως, μπορεί ακόμη και να βλάψουν την υγεία μας. Ο τρόπος διάχυσης των ευρημάτων αυτής της μελέτης, αλλά και η μη διάχυση της δεύτερης μελέτης που αναφέρω, από τα γενικού ενδιαφέροντος μέσα (media) αποτελεί ένα πρώτης τάξεως παράδειγμα του πώς δημιουργείται και κατόπιν πώς συντηρείται το dominant (food) culture. Και όχι, δεν πρόκειται για θεωρία συνωμοσίας, δεν πρόκειται για κάτι ενορχηστρωμένο. Πρόκειται απλά για business (media business στην συγκεκριμένη περίπτωση που αναζητούν κάτι εύπεπτο και που δεν αποξενώνει τον αναγνώστη) as usual, εντελώς αυτονομημένη από τα συμφέροντα των food businesses.

Ορίστε λοιπόν, χειροπιαστά, γιατί είναι κακό να ενημερώνεται κανείς από τα μέσα (media) γενικού ενδιαφέροντος για θέματα υγείας (δείτε επίσης τα σχετικά άρθρα στο τέλος). Γιατί η ενημέρωση αυτή είναι αποσπασματική, η δημοσίευση βασίζεται σε κριτήρια εντυπωσιασμού (αύξηση clicks/shares και γενικότερα traffic στο μέσο) και όχι επιστημονικά, και το κυριότερο γιατί δίνει την ψευδαίσθηση ότι τα επιστημονικά δεδομένα μίας ή περισσοτέρων μελετών καταλήγουν σε συμπεράσματα του τύπου άσπρο-μαύρο και ότι μπορούν να συμπυκνωθούν σε έναν τίτλο με λιγοστές λέξεις που μάλιστα μπορούμε εύκολα να τον θυμόμαστε και να τον αναπαράγουμε όταν βρισκόμαστε σε παρέες.

Φαντάζομαι να είναι προφανές, σε όσους φτάσατε μέχρι εδώ, το γιατί το να διαβάσει κάποιος την πρώτη μόνο μελέτη και μάλιστα από μέσα γενικού ενδιαφέροντος μπορεί να οδηγήσει με μεγάλη πιθανότητα σε λανθασμένα συμπεράσματα και ακόμη χειρότερα σε ενδεχομένως επιβλαβείς επιλογές, σε σχέση με το να μην είχε διαβάσει τίποτα. Υπάρχει λόγος που η λαϊκή σοφία θέλει την ημιμάθεια να είναι χειρότερη από την αμάθεια.

© Kostis Tsarpalis, June 2017

σχετικά άρθρα:

  1. Media and medical/scientific news reporting

  2. Media/Industry guided screening: Blame it on the financial crisis, pass, and save your money (and your piece of mind)

 

 

Αφήστε μια απάντηση

Call Now Button
Send this to a friend